სამკურნალო მცენარეები
სამკურნალო მცენარეები
სამკურნალო მცენარეების ლექსიკონი-ღ
ღამის დედოფალი
Selenicereus grandiflorus (L.) Britt et Rose (Cereus grandiflorus [L.] Mill.)
გველის კაქტუსი. სახელი მომდინარეობს იქიდან, რომ ყვავილები იშლება წელიწადში ერთხელ, საღამოთი. გამოყენებადი ნაწილებია ნორჩი ღეროები და ყვავილები. ჰაერში მყოფი ფესვების გამო იგი ადვილად მიცოცავს კლეებზე. ყვავილებს ვანილის მძაფრი სურნელი აქვს. ჰომეოპათია ძალიან დიდი რაოდენობით იყენებს ამ ნედლეულს. აქტიური ნივთიერებების შემცველობის შესახებ არ არსებობს. ცალკე არებული კაქტუსი სამკურნალოდ არ გამოიყენება, თუმცა სხვადასხვა მზა პრეპარატი შეიცავს მის გამონაწვლილს. ეს პრეპარატები ძირითადად სისხლის მიმოქცევისა და სტენოკარდიების სამკურნალოდ გამოიყენება. ჰომეოპათიური საშუალება Cactus–ი გამოიყენება გულის კუნთის სისუსტის, გულის ნერვოზის, სტენოკარდიის, წნევის, საჭმლის მონელების გასაუმჯობებლად, მენსტრუაციული ტკივილებისას.
ღამის ია
Hesperis matronalis
ქვ. ქართლ. ხართკბილა.
ორწლიანი, სწორმდგომი, ხშირტოტებიანი, 60–90 სმ სიმარლის მცენარეა ლანცეტური და ძალიან დაშვებული ფოთლებით. აქვს იასამნისფერი, ვარდისფერი ან თერი ყვავილები. ნაყოფი მილია, თესლები მუქი. ეკუტვნის ჯვარყვავილოვანთა ოჯახს. შეიცავს საპონინებს, ეთერზეთს, ფლავონოიდებს, სტეროიდებს, კარდენოლიდებს, ალკალოიდებს, გასპერალინს, მცენარეულ ზეთს. ბალახის და თესლის ნახარში გამოიყენება პოდაგრისა და რევმატიზმის სამკურნალოდ, ხალხურ ვეტერინარიაში. ნაყენი და ნახარში ნარველ და შარდმდენი საშუალებაა. სპირტიანი ექსტრატი ანტიბაქტერიული საშუალებაა. ეთერზეთი გამოიყენება პარფიუმერიაში, მცენარეული ზეთი საპნის დასამზადებლად.
ღანძილი
Allium ursinum L
ფშ. ხანძილი; ხევს. ღანძელი; იმერ., გურ., მეგრ. ჯიშკილა; ინგ. ღანძილ; სვან. შიშგილ.
ლილიისებრთა ოჯახის 50 სმ სიმაღლის, ბრტყელფოთოლა მცენარე. ყვავილები ქოლგისებრაა შეკრებილი, ბოლქვი წაგრძელებულია, ნაყოფი კოლოფია, სამბუდიანი, თითო კოლოფში თითო თესლით. ყვავილობს აპრილ–ივნისში. იზრდება ფართოფოთლიან ტყეებში. შეიცავს ეთერზეთს, დიდი რაოდენობით ვიტამინ C-ს. ავლენს ნივრის მსგავს სამკურნალო თვისებებს.
ფიტონციდების შემცველობის გამო აქვს ბაქტეროციდული მოქმედება, ამუხრუჭებს ბაქტერიების გავრცელებას. სამედიცინო პრაქტიკაში ღანძილის პრეპარატები გამოიყენება კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის, ნაწლავის ატონიის, წყლულის, ენტერიტის, დიზენტერიის, მეტეორიზმის, დაჩირქების საწინააღმდეგოდ. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი ჭიების დასადენად გამოყენება. ხმარობენ ჰიპერტონული დაავადებების, ატეროსკლეროზის სამკურნალოდ.
ღანძილი მთისა
ნ. მთის ღანძილი.
ღვარძლი
Lolium temulentum
ქართლ., კახ. მათრობელა, ღვარძლა, კუდიანი ღვარძლა; თუშ. სათრობელა, სათრობა; ფშ. ღორძლი; ქიზიყ., ინგ. დალიჯა, დელიჯა, დულუჯა; იმერ. ბრუალა, ღვანძგილა; საბა ღუარძლი; მეგრ. ღვანძგი; სვან. ცხამ.
პარაზიტი მცენარეა. სახელწოდება მომდინარეობს ლათინურიდან : Lolium – ლილია და temulentum – მთვრალი. განასხვავებენ უფხო და სპარსულ ღვარძლს. მცენარეს სიმბიოტიკური კავშირი აქვს მასზე გამოსულ პარაზიტ სოკოებთან.
Lolium temulentum – ერთწლიანია, 30-80 სმ სიმაღლისა. წამლებს ამზადებენ მწიფე თესლებისაგან და სოკოებისაგან, რომელიც შეიცავს ნეიროტიკულ ალკალოიდებს და თამელეინის მჟავას. თესლი მოგრძოა აქვს, შიშველი და თავმოყრილია წვეროსთანა ყვავილედზე. მისაგან ამზადებენ სპირტიან ნაყენებს და იყენებენ ჰომეოპათიასა და სამეანო საქმეში.
ღვარძლი უფხო
ნ. უფხო ღვარძლი.
ღვარძლი სპარსული
ნ. სპარსული ღვარძლი.
ღვედკეცი
Periploca Graeca L
ქართლ. ღორტყავა, ღვედურა; იმერ., რაჭ. მაგრატელა; ქვ. იმერ., გურ. ჯაშკუტა; ინგ. ღოდკეც; ჩუბ. ღორტკეცი; მეგრ. ჯაშქვიდუ.
ღვედკეცი შედის Asclepiadaceae-ს ოჯახში. ღვედკეცი ხვიარა (ლიანა) ბუჩქია 30 მეტრამდე სიგრძის ღეროთი. გავრცელებულია დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში. აღმოსავლეთ საქართველოში ყველაზე მეტად იგი მდ. ალაზნის ჭალებშია, დასავლეთში კი კოლხეთის დაბლობის ტყეებში იზრდება.
მის მოპირისპირედ განწყობილი ფოთლები კვერცხისებრ ლანცეტა ან ლანცეტა ელიფსურია, ხეშეში, ზემოდან უფრო მუქი მწვანე, ქვემოდან კი მკრთალი, ფოთლების კიდეები დაუკბილავია.
მომწვანო-იისფერი ყვავილები ნახევარქოლგისებრ ყვავილედებშია შეკრებილი და მაის-ივნისში იშლება. ყვავილედის საერთო ღერო ფოთლის იღლიიდან ამოდის ტოტის კენწრულ ნაწილში. წყვილი რკალისებრი ნაყოფი ფოთლურაა, რომელიც არცთუ იშვიათად წვერში ერთმანეთთანაა შეზრდილი, ძირში კი, ჩვეულებრივ, ერთმანეთთანაა მიახლოებული. ნაყოფი აგვისტო-სექტემბერში მწიფდება და შიგნითა მხრიდან მთელ სიგრძეზე სკდება და ბეწვიანი მრავალი თესლი თანდათან გამოსცვივა და ქარის საშუალებით ვრცელდება.
ზღვის დონიდან 400-500 მეტრზე მაღლა თითქმის არ გვხვდება. ტიპიური მეზოფიტია და ნესტიან ადგილებზე კარგად ხარობს. აქვს ლამაზი ყვავილები და ხასხასა მწვანე ფერი.
მედიცინაში ღვედკეცას ქერქს იყენებენ, რომელსაც ადრე გაზაფხულზე, წვენის მოძრაობის დაწყებისთანავე ამზადებენ. იგი შეიცავს საგულე საშუალება გლიკოზიდ პერიპლოცინს, რომელიც გულის უკმარობისას გამოიყენება სისხლის მიმოქცევის მოშლის მძიმე მდგომარეობის დროს. ასუსტებს პულსს, აძლიერებს გულის კუმშვას. აჩქარებს სისხლის მიმოქცევას, ამცირებს სულის ხუთვის შეგრძნებას და ზრდის დიურეზს (შარდდენას). პერპიპლოცინს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის უკმარობისას იყენებენ. ხშირ შემთხვევაში აქრობს ციანოზს. (სისხლის მიმოქცევის მოშლით გამოწვეული სილურჯე, კანის და ლორწოვანი გარსის გალურჯება). კლებულობს შეშუპება, მცირდება პულსის სიხშირე და დეფიციტი. მოციმციმე არითმიის დროს ტაქტიკარდიის ინტენსივობა მცირდება.
არტერიული წნევა, ჩვეულებრივ, ცოტათი იზრდება. არტერიული წნევის ნორმალიზება თან ახლავს საერთო მდგომარეობის გაუმჯობესება, გულის კომპენსაციის აღდგენას. ამავე დროს, სისხლის მიმოქცევის სისწრაფეც იზრდება.
ღვია
Juniperuc sabina
ქართლ. (მცხეთა, საგურამო) ტუია; ქიზიყ. ღვიო; ინგ. არჩან; აჭ. ოდაღაჯი; სვნ. ჭყერი, ჭყერუ.
საშუალო სიმაღლის წიწვოვანი ხებუჩქი ან ბუჩქია, ზოგჯერ მიწაზე გართხმული. ყვავილები ერთ ან ორსქესიანია, მამრობითი-ოვალურ თავთავებში, მდედრობითი-თავკენწერა გირჩებში. წიწვი ეკლიანი, გაბასრული, ტევრისებრი, ტოტებისკენ დახრილი.
იზრდება სუბალპურ ზონაში კლდეებზე, კავკასიური დეკას გამეჩხერებულ ნარგავებში, ფიჭვოვან ტყეებში.
ღვიის კენკრა შეიცავს შაქარს, ლორწოს, მღებავ ნივთიერებებს, პექტინს, კამფენს, ალფა–ტრიპენინს, ტერპინოლენს, ეთერზეთებს, გლუკოზას, ფისს, ვაშლის, ძმრის და ჭიანჭველ მჟავებს, სხვადასხვა ფიტოანციდებს და სხვა ნივთიერებებს. საქართველოში, რომსა და ტიბეტში იყენებენ უძველესი დროიდან.
ხალხურ მედიცინაში ღვიის კენკრიდან ამზადებენ ნაყენს, რომელსაც იყენებენ როგორც მადეზინფიცირებულ და შარდმდენ საშუალებას. მათ იყენებენ აგრეთვე ლიქიორის ჩამომსხმელ წარმოებაში.
ღვიის პრეპარატები წმენდს სისხლს, აძლიერებს მადას, ხელს უწყობს საკვების მონელებას, შარდდენას, არბილებს ხველას, ანტიმიკრობულია.იყენებენ პოდაგრისა და რევმატიზმის სამკურნალოდ. აღსანიშნავია მისი ეთერული ზეთის თვისებები. გამოარჩევენ წითელ, შავ, ვირჯინიულ, კაზაკურ, ქონდარა ღვიას.
ღვია ვირჯინიული
ნ. ღვია.
ღვია კაზაკური
ნ. ღვია.
ღვია ქონდარა
ნ. ღვია.
ღვია შავი
ნ. შავი ღვია.
ღვია წითელი
ნ. წითელი ღვია.
ღვიიის ფითრი
ღვინა
Fritillaria latifolia
მრავალწლიანი, 60 სმ სიმაღლის ბალახოვანი მცენარე. ღერო შიშველია, სუსტი. ფოთლები მუქია. ყვავილები მარტოულია. ნაყოფი კოლოფია, უკუკვერცხისებური. ყვავილობს მაისში. შხამიანია. აგროვებენ ბალახსა და ფესვებს. ძირითადად შეიცავს ფრიტილარინს, ფრისტალინს, ბერტუაცინს, ფეიმინს. იღებენ ნახარშების სახით. იყენებენ მწვავე და ქრონიკული ბრონქიტის და გაციების სამკურნალოდ.
ღვინა ყვითელი
ნ. ყვითელი ღვინა.
ღვინიო
ღიმი, ატოლი
Chaerophyllum caucasicum
ქართლ. ღიმა; კახ. ყინტორა; ხევს. ხიხფოლა, ჭიმა; ფშ. ხიფხლის ყივა; თშ. ხაფხოლი; მთიულ., მოხევ. სასხეპია, ფხოლი, ფხოლისთავა; მოხევ. ჭიმა; მესხ., ჯავახ., სამხ. ატოლი; ინგ. ტინყორა; ზმ. რაჭ. ღოსკი, ღოსკისთავა; სვან. მუყვსგურ.
ორწლოვანაა მარწვისებრი ფესვით. ღერო ერთეულია, შუას ზევით განტოტვილი,50-150 სმ სიმარლისა. ფოთლები ფართოა და მრგვალი. ყვავილობა მაის–ივნისში. შეიცავს კუმარინებს, ვიტამინ C-ს, ალიფატურ ნახშირწყლებს, ეთერზეთს, ფლავონოიდებს, კვერცეტინს, კემპეროლს, მცენარეულ ზეთს.
მედიცინაში გამოყენების შესახებ ცნობები მწირია. იყენებენ სავებად.
ღიღილო
Centaurea Cyanus - Василек
ქართლ. გვირილა, ლურჯი გვირილა; ჯავახ., მესხ. ოქროღილა; მესხ. ღილღილო, ღინღილო, ოქროღილო.
ღიღილო ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. რთულყვავილოვანთა ოჯახიდან, სიმაღლით 30-80 სმ, წვრილი დატოტვილი ფესვით და სწორტოტებიანი ღეროებით, რომლებიც შებუსულია მორუხო-თეთრი ბეწვებით. ფოთლები მორიგეობითია, მორუხო-მწვანე. კიდურა ყვავილები მილისებრია ან ძაბრისებრი, ლურჯი ფერის, შიდა – იისფერია. ნაყოფი რუხი ან მორუხო-ყვითელი, მოგრძო, პრიალა თესლია.
ღიღილო ყვავილობს ივნის-ივლისში, თესლი მწიფდება აგვისტოში.
სამკურნალოდ გამოიყენება ღიღილოს კიდურა ყვავილები, რომლებსაც აგროვებენ მისი სრული ყვავილობის პერიოდში ივნის-ივლისში.
ღიღილოს ყვავილები შეიცავს ანტოციანებს, ციანიდებს, გლიკოზიდებს.
ხალხულ მედიცინაში ღიღილოს ყვავილებს იყენებენ როგორც შარდმდენ და ნაღველმდენ საშუალებას. მედიცინაში ღიღილოს ყვავილებისაგან დამზადებული პრეპარატები გამოიყენება თირკმელების ქრონიკული ანთებითი დაავადებების და შარდსადენი გზების კომპლექსური თერაპიის დროს. პრეპარატები ეფექტურია შეშუპების დროს, რომლებიც გამოწვეულია თირკმელების, გულის სისხლძარღვთა სისტემის დავადებებით.
ღიღილოს ყვავილი შედის შარდმდენი ნაკრებების შემადგენლობაში, რომლებსაც გამოიყენებენ კენჭოვანი დაავადების, პიელიტების, ცისტიტების, ურეთრიტებისა და სხვა დაავადებების დროს.
ანთების საწინააღმდეგო და მადეზინფიცირებელი თვისესების გამო ყვავილებს იყენებენ კონიუქტივიტების, ბლეფარიტების, მხედველობის დაღლილობის, ღვიძლისა და ნაღვლის სადინარების დაავადების დროს; მცენარეში არსებული მწარე გილიკოზიდები აუმჯობესებენ საჭმლის მომნელებელი ორგანოების ფუნქციებს. ამიტომაა, რომ იგი შედის ნაკრებებში, რომლებიც გამოიყენება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადების სამკურნალოდ.
ხალხურ მედიცინაში ღიღილოს იყენებენ ხანგრძლივი ავადმყოფობით დასუსტებულთათვის, თირკმელების, შარდსადენისა და ნაღველის სადინარების დაავადების, ბრონქული სინდრომის დროს, როგორც ამოსახველებელ და ანთების საწინააღმდეგო საშუალებას. დამოარჩევენ რუსულ და წითელ ღიღილოს.
ღიღილო რუსული
ნ. რუსული ღიღილო.
ღიღილო წითელი
ნ. წითელი ღიღილო.
ღიჭა
Sonchus arvensis L.
თუშ. ღერეჭო, ღერეჭი, ღრეჭო; მოხევ. ღორისნაწყლაჲ; ფშ. ღორიქადა; მთიულ. ცხენისახვრემელა; მესხ. ბატისუქანა; იმერ., გურ. ბურცხალა, ბურცხალი; ზმ. იმერ. ღინჭა; რაჭ. ღენჭლა, ღენჭო; ლეჩხ. ღენჭეპო, ღენჭოფა; აჭ. ნარკოკობა; ინგ. ყალაღან; მეგრ. ბურცხალე, გინიში ჯღონჯღო.
50-150 სმ სიმაღლის მცენარე განვიტარებული მცოცავი ფესვთა სისტემით. ღერძი სწომდგომია, მსხვილი. ფოთლები მოგრძოა, კიდედაკბილული. საყვავილე კალათები შეკრულია ჯვარედინად. ყვავილები ენისებურია, ოქროსფერ–მოყვითალო. ყვავილობს ივლისიდან ოქტომბრამდე; თესლი ყავისფერი თესლია. იზრდება თიხნარ ნიადაგზე. ჩინურ მედიცინაში იყენებენ სისხლაღმდგენ, მატონიზირელ, საერთომოსამაგრებელ ვიტამინურ საშუალებად. კვერცხის ცილასთან შერეული ფოთლების წვენი გასტროენტრიტისა და ანგინის სამკურნალოდ იხმარება. ბალახი და ფესვები გამოიყენება სიყვითლის სამკურნალოდ. წყალში ნაყენი ისმევა კუჭის, სწორი ნაწლავის, ღვიძლის, ფილტვების, ჰემოროის ანთებითი პროცესების შემთხვევაში. უმ და და ნახარშ მცენარეს იღებენ ქრონიკული ანგინის სამკურნალოდ. ძირები ხმარობენ ნეფრიტის სამკურნალოდ. მცენარე გამოიყენება ძვლოვანი სისტემის ტუბორკულოზის, ციებ–ცხელების, შარდკენჭოვანი დაავადების სამკურნალოდ და ანტიჰელმინურ საშუალებად.
ღობისძირა
Fallopia dumetorum (L.) Holub (Polygonum dumetorum L.).
სამ მეტრამდე სიმაღლის ერთწლოვანი მცენარეა განტოტვილი და ყვავილოვანი ღეროებით. ოთლები სამკუთხა–კვერცხისებურია. ყვავილები შეკრულია ფუნჯებად. ყვავის ივლის–სექტემბერში. ნაყოფი თესლია. სამკურნალოდ გამოიყენება ბალახი. შეიცავს ანტრახონინებს და ფლავონოდიებს. ხალხურ მედიცინაში ნახარშს და ნაყენს იყენებენ ასაკში შესული ადამიანებისათვის დამარბილებლად შეკრულობისა და წყლულების დროს, ქრონიკული ნეფრიტისა და ასციტის თანმდევი დაავადებების შემთხვევაში.
ღოლო
Rumex confertus
მოხევ., ფშ., ხევს. ჭეკარი, ჭეკარა; თუშ. ჭირტალი; მესხ., იმ., რაჭ., ლეჩხ., აჭ., ჭან. ღვალო; ლეჩხ. ტელეფა; გურ. მიდი-მოდი; ჭან. ნ.მ. ღვალო, ღვალუ; მეგრ. კუმხა; კუმუნთხური, ოღვალო; სვან. ტელეფი.
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა მატიტელასებრთა ოჯახიდან, სიმაღლით 1,5 მ-მდე, სქელი, მძლავრი ფესურითა და ხორციანი დამატებითი ფესვებით. ღოლომ ლათინური სახელწოდება Rumex–("შუბი") ფოთლების ფორმის გამო მიიღო, მისი ფოთლები მსხვილია, წაგრძელებული – სამკუთხა ფორმის, კიდეები დატალღული, გრძელყუნწიანი. ყვავილები – წვრილია, შეუმჩნეველი, მომწვანო–მოყვითალო ფერის მარტივი, ექვსფოთოლაკიანი ყვავილსაფარით. ნაყოფი - სამწახნაგა კაკლებია, რომლებიც ყვავილედის ფოთლებშია მოქცეული. ყვავილობს მაის-ივნისში, ნაყოფი მწიფდება ივნის-ივლისში, მაგრამ ზამთრამდე არ ცვივა.
ღოლო ჩვეულებრივ კარგად ხარობს ზომიერად ნესტიან და ნესტიან ნიადაგებზე.
სამკურნალოდ ძირითადად აგროვებენ ფესვებსა და ფესურას, იშვიათად ნაყოფსა და ყვავილებს. ღოლოს ფესვები შეიცავენ ანტრაქინონებს, რომლის შემადგენლობაში შედის ქრიზოფანის მჟავა და ქრიზოფანოლი; სათრიმლავ ნივთიერებებს, ფლავონოიდებს, კოფეინის მჟავას, ეთერზეთს, ფისებს, რკინას. ფოთლები შეიცავენ ფლავონოიდებს. ასკორბინის მჟავას და კაროტინს. მცენარის ყველა ნაწილი შეიცავს დიდი რაოდენობით კალციუმის ოქსალატს. ღოლოსაგან დამზადებული ნაყენები, ნახარშები, ფხვნილები და ექსტრაქტები გამოიყენება კოლიტების, ენტეროკოლიტების, ბუასილის, სწორ ნაწლავზე ნახეთქების, ჭიების საწინააღმდეგოდ და, აგრეთვე, პირის ღრუს ანთებითი პროცესების სამკურნალოდ.
სათრიმლავი ნივთიერებების შემცველობის გამო მისგან დამზადებული ფხვნილი ან ნახარში მცირე დოზებით გამოიყენება როგორც შემკვრელი საშუალება კუჭის აშლილობის დროს, ხოლო დიდი დოზებით – როგორც საფაღარათო საშუალება.
დადგენილია მისი სისხლისაღმდგენი მოქმედება.
ღოლო ხშირად გამოიყენება კომპლექსურ თერაპიაში სხვა სამკურნალო მცენარეებთან ერთად ან სამკურნალო ჩაის სახით. ხალხურ მედიცინაში ღოლოს ფესვების ნახარშს იყენებენ გარეგანად საფენების სახით, მოსაბანად, აბაზანებისთვის კანის იმ დაავადებებისათვის, რომლებსაც თან ახლავს ქავილი;
დაქუცმაცებულ ახალ ფოთლებს იფენენ ჩირქოვან მუწუკებზე, ძირმაგარებზე მათი მომწიფების დასაჩქარებლად და წყლულებზე და ჭრილობებზე სწრაფად შესახორცებლად.
ღოლო მთისა
ნ. მთის ღოლო.
ღოლომჟავა
ფშ. მამალი ღოლო.
ღოლო-მხალი
Rumex patientia L.
ქვ. აჭ. დვალურა.
50-120 სიმაღლის მრავალწლოვანი მცენარეა. აქვს სწორი და განტოტვილი ღერძი. ფოთლები გულის მოყვანილობისაა, ზემოდან მოყვითალო. ყვავილედი ხშირი ცოცხია. ყვავილები სამწევრაა. ხარობს რუსეტში, უკრაინაში, მოლდოვაში, კავკასიაში, ალტაიში, შორეულ აღმოსავლეთში. სამკურნალოდ გამოიყენება ბალახი და ფესვები. ფესვებში აღმოჩენილია მთრიმლავი ნივთიერება, ანთრახინონები, ალოე–ემოდინი, ემოდინი, ამოუცნობი ნივთიერება, ნეპოდინი. ბალახი შეიცავს ფენოლკარბონის მჟავას, ფლავონოიდებს, ნაყოფი ანტრახინონებს, ფოთლები ვიტამინ C-ს. ბალახი გამოიყენება ავთვისებიანი შესიებების სამკურნალოდ. ფესვები ხალხურ მედიცინასა და ჰომეოპათიაში იხმარება დიზინტერიისა და სისხლაღმდგენ საშუალებად.
ღოლო ჩვეულებრივი
ნ. ჩვეულებრივი ღოლო.
ღოლოშმაგა
Rumex conglomeratus Murr.
ქიზიყ. ღოლორცოფა; მესხ. დასავლ. ღვალო; ინგ. ღალაცოფა; საბა ღვალოშმაგა.
მარწყვისებრი ღოლო მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა მოწითალო ღეროთი და დაკიდებული ტოტებით. ფოთლები მოგრძოა. გავრცელებულია უკრაინაში და ყირიმში, შუა აზიაში. ფესვები შეიცავს ნახშირწყლებს, საპონინებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ანტრახინონებს, ფოთლები – კუმარინებს.
ღოლოშმაგას წყალსი ნაყენი კარგ შედეგს იძლევა კოლიტების, ენეროკოლიტების, მალარიის სამკურნალოდ. იყენებენ შარდმენ საშუალებად.
ღომი
გურ. ღომის-ღომი, ჩხორი; ჭან. ქურუმი, ნჩხვაი, ნჩხვარი; მეგრ. ღუმუ, ღუმუში ღუმუ, ჩხვერი.
ღომი ველური
ნ. ველური ღომი.
ღორის ბირკა
Xanthium strumarium L.
ქიზიყ. ბირკა ნარი; იმერ. ჯორფეხა, ბირკალია.
რთულყვავილოვანთა ოჯახის ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. იზრდება 30–50 სმ. ღერო განტოტვილია, ფოთლები სამკუთხაა. ტოტები დახრილია. ყვავილები ყვითელია. ნაყოფი ოვალური ფესვია ეკლიანი გარსით. ყვავილობს ივლის–აგვისტოში.
ბალახი შეიცავს ბევრ იოდს, ალკალოიდებს, ფლავონოიდებს, ასკორბინის მჟავას, ცხიმოვან ზეთს, საპონინებს, კსანტოსუმარინს, ფისებს. ხალხურ მედიცინაში ნახარშს იყენებენ ფაღარათის, დიზინტერიის, გაციების, შარდის ბუშტის ანტების სამკურნალოდ. ახალ წვენს ასმევენ ჭინჭრით დაავადებულებს. ფაფას იყენებენ ეგზემის, კანის სოკოვანი დაავადებების სამკურნალოდ. ჩინურ მედიცინაში მცენარე გამოიყენება ნეფრიტის, გაციების სამკურნალოდ და დამამშვიდებლად.
ღორის ქადა
Lactuca scariola L.
კახ., ქიზიყ. ქადუნა; ხევს. ხარნია; თუშ. ხარნუყა; ზმ. იმერ. ბატიკბილა, ხავარტა; ლეჩხ. ბატიბალახი; აჭ. ნარკოკობა; მესხ. ბატისასუქა; საბა ხასი, ველის ყრდელი; მეგრ. ბჟალე; სვან. მელჯა.
ორწლიანი, თეთრწვნიანი ბალახოვანი მცენარეა 60-150 სიმაღლისა, აქვს ღერძისებური ფესვი და ბეწვიანი მითეთრო–მოყვითალო ტანი. ფოთლები მჯდომარეა, უკან მოხრილი., დაძარღვული. ისინი ისეა განლაგებული, რომ ბოლოები აჩვენებენ ჩრდილოეთსა და სამხრეთს, აქედან სახელწოდება – კომპასა. ყვავილები წვრილია, ენისებრი, მოყვითალო. ნაყოფი მუქი თესლია. ყვავის ივლის–აგვისტოში. ღორისქადა შეიცავს თეტრ წვენს, რომელიც შედგება სიმწარეების, ლაკტუცინის, ლაკტუციკლინის, ალკალოიდების, ფისებისა და სხვა ნივთიერებებისაგან. ამ წვენის გახმობის შედეგად მიღებული მასა გამოიყენება სპაზმოლიტურ, კანკალის საწინააღმდეგო, დიურეტიულ, დამარბილებელ, დამამშვიდებელ საშუალებად. იგი ნარკოტიკია. იგი რეკომენდებულია რძის მოსამატებელ და საძილე საშუალებად. იყენებენ მალამოდ. ცნობილია მისი გამოყენება თვალის რქოვანას გასამაგრებლად. ხალხური მედიცინა წყალში ნაყენს იყენებს გამაყუჩებელ და დასამშვიდებელ საშუალებად. ხმარობენ ბრონქიტის, ლარინგიტის, ასთმის, ხველის, სუნთქვის შეჭირვების, უძილობის, შარდმდენ საშუალებად წყლისას, შარდის ბუშტის და პოდაგრის სამკურნალოდ. ნაყენს იყენენ აგრეთვე ყელში სავლებად, სტომატიტის, გინტივიტის და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ.
ღორღორა
Sisymbrium officinale (L.) Scop.
ერთწლოვანი მცენარეა უხეში ბეწვებით. ფოთლები დანაწევრებულია, დაკბილული. ყვავილი წვრილია, ყვითელი, ფუნჯებად შეკრული. ყვავილობს ივნის–ივლისში. გავრცელებულია აღმ. ევროპაში, კავკასიაში, ციმბირში. სამკურნალოდ გამოიყენება ბალახი. ძირითადად იყენებენ ნორჩ ნედლეულს. საერთოდ, სუსტად მოქმედია. მისი წყალთან ნაყენი გამოიყენება სასუნთქი ორგანოების, ძირითადად, ფილტვების ტუბერკულოზის, შარდის შეკავების, წყლისას, ცინგის სამკურნალოდ.
ღოღნოშო
ქიზიყ. ღაღნაშო; რაჭ., იმერ. ღოღნაშო, ოღნაშო.
ღრიანჭველა
თუშ. ბიწკინტარაჲ, ბიწკინტა, მიწიკა; ხევს. ლეკის მარიამულა. ბიწკინტა.
შემოგვიერთდი ფეისბუკზე