სამკურნალო მცენარეების ლექსიკონი-ო

ოდაღაჯი, გვაიაკის ხე

Guajacum Officinale

ბაკაუტის ხე

მარადმწვანე ხეების გვარი ორყურასებრთა ოჯახისა. მისი 6 სახეობა იზრდება ტროპიკულ ამერიკაში. მაღალი ხეებია, 15 მ სიმაღლისა. აქვთ მაგარი და მძიმე მერქანი, რომელსაც იყენებენ მანქანათმშენებლობაში. მისგან იღებენ გუაიაკის ფისსაც და Guaiacum sanctum-ის მერქანს. ფისი, ეთრული ზეთი და საპონინები გამოიყენება მედიცინაში. ძველად თვლიდნენ, რომ ის სიფილისის საუკეთესო წამალი იყო. ამის გამო მას ფრანგული ხეც ეწოდა. დღეისათვის გამოიყენება ნივთიერებათა ცვლის მოშლის სამკურნალოდ. წმენდს სისხლს, შველის რევმატიზმს, არის მსუბუქი შარდმდენი. გამოყენება ჰომეოპათიაში, თავის ტკივილებისა და მხედველობის დაქვეითებისას, ყელისა და პირის ღრუს ანთებისას, რევმატიზმისა და ქარების სამკურნალოდ.

ოთახის უკადრისა

Impatiens balsamina L. Balsamina hortensis Desp.

ქართლ. შუშა-ვარდი; კახ. პატარძალა; იმერ. ციცინათელა.

ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარე 25–45 სმ სიმაღლისა. აქვს სწორმდგომი, თითქმის უტოტო ღერო; ლანცეტური, ვიწრო, წვეტიანი ფოთლები, ფოთლების უბეებში შეყუჟული ყვავილები – თეთრი, ვარდისფერი ან ძოწისფერია. ნაყოფი კვერცხისებრი, დაშვებული კოლოფია. ყვავილობს ივლის–აგვისტოში. სამკურნალოდ აგროვებენ ყვავილებს, ფოთლებს და ფესვებს. შეიცავს საპონინებს, ცხიმოვან ზეთს, სახამებელს, მწარე ნივთიერებას (იმპატიინიდს). აქვს ჰოპოტენზიური ქმედება. არეგულირებს გულის მუშაობას. მწარე ნივთიერება იწვევს ღებინებას.

ოთხფურცელა მარწყავ-ბალახი

Potentilla erecta

მრავალწლოვანი ბალახი 15-20 სმ სიმაღლისა. აქვს ნაზი, ზემოთ განტოტვილი ღეროები. ფოთლები სამნაწილიანია. ფოთლები და ღერო დაფარულია ბეწვებით. ყვავილები ერთეულია, ყვითელი. ნაყოფი თესლია. მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში. უძველესი დროიდან მისი ნაყენი გამოიყენება როგორც შემკვრელი, ანთების საწინააღმდეგო, სისხლაღმდგენი, ნაღველმდენი, კუჭნაწლავის, კუჭის წყლულის, ეგზემის, ჰემორიოს, ანგინის, ქარების, ღვიძლისა და შარდის ბუშტის სამკურნალო საშუალება.

 ოლეანდრე

Nerium

მცენარის გვარი ქენდირისებრთა ოჯახისა. მარადმწავანე, მაღალი ბუჩქი ან დაბალი ხეა. მისი 3 სახეობა იზრდება ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და სუბტროპიკულ აზიაში. სამივე დეკორატიულია. საკმაოდ ფართოდ არის გავრცელებული ჩვეულებრივი ოლეანდრე (Nerium oleander). გაშენებულია ყირიმის სამხრეთ სანაპიროზე, კავკასიის შავი ზღვისსანაპიროზე; კარგად ხარობს დასავლეთ საქართველოში, აღმოსავლეთ ამიერკავკასიასა და შუა აზიის სამხრეთ რაიონებში. სიცივისა და სიმშრალისაგან ზიანდება და გადაქცეულია ოთახის მცენარედ. მთელი მცენარე შხამიანია, შეიცავს გლიკოზიდებს — ოლეანდრინს, კორნერინს და სხვა ნივთიერებებს. ოლეანდრის ფოთლებისაგან დამზადებული პრეპარატები იხმარება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების დროს.

ომბალო

Mentha pulegium

გურ. უმბალო; მეგრ. ომბალე, ომბალი.

მრავალწლოვანი, ბალახოვანი მცენარე ტუჩოსანთა ოჯახისა. მისი სამშობლოა ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროები. საქართველოში ველურად ბევრგანაა გავრცელებული, უფრო მეტად კი დასავლეთში, მაგრამ კულტურულად ყველგან მოჰყავთ. ომბალო ყინვაგამძლეა, აქვს სწორმდგომი, მწვანე, ოდნავ შებუსული, ოთხწახნაგოვანი ღერო, 45 სმ-მდე სიმაღლისა. ფოთოლი მარტივია, მომრგვალო ან მოგრძო-ოვალური, ფერად მუქი მწვანეა. იზრდება ჭარბტენიან ნიადაგებზე. მრავლდება თესლითა და ვეგეტატიურად. დიდი რაოდენობით შეიცავს ეთერზეთებს, მენთოლს, კაროტინს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ფლავონიდებს, სიმწარეებს, მჟავეებს. განსაკუთრებით, ყვავილობისას. იყენებენ ნედლად და გამხმარს. ომბალოს დიდი თერაპიული გამოყენება აქვს. იგი არის დამამშვიდებელი, ტკივილგამაყუჩებელი, შარდმდენი; ასუფთავებს ღვიძლს და გამოჰყავს კენჭები ნაღვლის ბუშტიდან. იყენებენ გამაგრილებელ საშუალებად ციებ-ცხელების დროს და გაციებისას. აყუჩებს კბილის ტკივილს.

ონტკოფა

Physalis

ქართლ. ონთქოფა; კახ. დუდღუბო, დუდგუბო, დუდღუბელა; ფშ. რაჭ., ლეჩხ. ბაბუშტელა; გურ. კატაყვერა, ოტყაჩუა; ინგ. ზაღლი ზივ; აჭ. სატკაჩუნა; ზმ. რაჭ. ონტკოფილა, ოტკოფილა; მეგრ. ტყვატყვაცია, ყუაში მაპაშშქინია; სვან. ჟენტი.

დუდღობო. მცენარეთა გვარი ძაღლყურძენასებრთა ოჯახისა. ტროპიკებსა და სუბტროპიკებში 100-ზე მეტი სახეობაა ცნობილი. უმეტესობა გავრცელებულია ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ამერიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ რაიონებში. საქართველოში 4 სახეობაა; მათგან Physalis alkekengi და პერუს ონტკოფა (Physalis peruviana) მრავალწლოვანი მცენარეებია. პირველი ველური მცენარეა. მოთეთრო გვირგვინი და ნაყოფობისას კაშკაშა წითლი ბუშტისებრი ჯამი აქვს, ნაყოფი — ნარინჯისფერი კენკრა; შეიცავს მწარე ნივთიერებას — ფიზალინს, ალკალოიდებს, შაქარს, ორგანულ მჟავეებს, რომლებსაც ხალხურ მედიცინაში იყენებენ. ნაყოფის ჯამი ძალიან გაბერილი და მწვანეა, ნაყოფი — მოყვითალო-მწვანე. ნაყოფი იჭმება, დეკორატიულია. Physalis ixocarpa და Physalis angulata — ერთწლოვანებია, ესენიც გზადმოყოლილია, მათი ნაყოფიც იჭმება და დეკორატიულიცაა. ნაყოფი შარდ და ნაღველმდენი საშუალებაა; ახასიათებს სისხლაღმდგენი, ანთების საწინააღმდეგო და ტკივილგამაყუჩებელი თვისებები. ნახარში ან ნაყენი იხმარება თირკმლების, შარდის ბუშტის, ღვიძლის, სასუნთქი გზების, ციებ-ცხელების, წყლისას, რევმატიზმის სამკურნალოდ. მალამoს ხმარობენ რევმატიზმისა და ანთებითი პროცესების სამკურნალოდ.

ონტკოფა პერუსი

ნ. პერუს ონტკოფა.

ონჭო

Satureja spicigera

ქვ.აჭ. ენჭო; იმერ. ტყის ქონდარი; რაჭ. ქონდარა; სვან. მექონდროოლ.

ტყის ქონდარი. მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე ტუჩოსანთა ოჯახისა. გავრცელებულია კავკასიასა და წინა აზიაში. გვხვდება დასავლეთ საქართველოს თითქმის ყველა რაიონში, აღმოსავლეთ საქართველოში — ქართლში, თრიალეთსა და მესხეთში. იზრდება ნატყევარ, კლდოვან გაშიშვლებულ ადგილებსა და ნაზვავებზე, უფრო ხშირად კირქვებზე, მთის ქვედა და შუა სარტყელში. ონჭოს ყველა მიწისზედა ნაწილი მოფენილია ეთერზეთოვანი გამჭვირვალე ჯირკვლებით. დასავლეთ საქართველოს ზოგიერთ რაიონში (გურია, სამეგრელო). ონჭო ხშირად მოჰყავთ ბოსტანში. ონჭო ითვლება კარგ მადისაღმძვრელ საშუალებად.

ნორჩი მცენარე მდიდარია ვიტამინებით. იგი ხელს უწყობს საჭმლის გადამუშავებას, აქვს აშკარად გამოხატული ბაქტეროციდული, ტკივილგამაყუჩებელი, ჭიის დამდენი, დამამშვიდებელი თვისებები. იყენებენ კუჭ-ნაწლავის, თირკმლების, შარდის ბუშტის, დიაბეტის, ქვეწარმავლების ნაკბენის სამკურნალოდ.

ოპუნცია, დედინაცლის ენა

Opuntia

კახ. ძაღლის ყბა; ქვ.იმერ. ბაყაყის ყვავილი; მეგრ. ბაყაყი, ყაყაია, ჟვაბუშ ვარდი.

მცენარეთა გვარი, კაქტუსისებრთა ოჯახისა. სუკულენტური ბუჩქები ან, იშვიათად, ხეებია. აქვთ ბრტყელი, წვნიანი დანაწევრებული ფოთლისებრი ტოტები. ღერო მოფენილია ეკლებით (ეკლების უმეტესობა ფოთლების სახეცვლილებას წარმოადგენს) ან ე. წ. გლოქიდიებით (წვრილი ეკლისებური გამონაზარდები); რამდენიმე სახეობას რუდიმენტული ფოთლებიც აქვს, რომლებიც მალე სცვივა. ოპუნციის 250-ზე მეტი სახეობა გავრცელებულია ამერიკაში; ზოგიერთი კულტივირებულია სხვა ტროპიკულ და სუბტროპიკულ ქვეყნებში, აგრეთვე სამხრეთ და შუა ევროპაში, ყირიმში, შუა აზიასა და კავკასიაში, კერძოდ, საქართველოში ბევრგან გაველურებულია; მაგ. Opuntia ficus indica—თბილისის მიდამოებში და დასავლეთ საქართველოში. ოპუნციის ყინვაგამძლე სახეობები უძლებენ — 10°C. ღერო შეიცავს სახამებელს, შაქრებს, პროტეინს, C ვიტამინს. ადვილად მრავლდება ვეგეტატიუტად. ოპუნცია ინდიელების უძველესი საკულტო მცენარეა. გამოიყენება დიაბეტის სამკურნალოდ.

ორკბილა

Bidens

კახ. იჭი; ქვ. იმერ. წიპარკა, მამლიყივილა, ფისარუა, ქიფსარუა, ფისავარა; გურ. კანაფურა, ხოზიკა; ჭან. ცქიპილა; მეგრ. მალიკიფა, უჩა ბაწკარია, ბაწკარია.

ერთ- ან მრავალწლოვან ბალახოვან მცენარეთა გვარი რთულყვავილოვანთა ოჯახისა. აერთიანებს 200-ზე მეტ სახეობას. გავრცელებულია მთელ დედამიწაზე, სახეობათა მეტი წილი კი — ამერიკაში. საქართველოში იზრდება მხოლოდ 3; მათგან Bidens bipinnata გზადმოყოლილია ჩრდილოეთ ამერიკიდან და გვხვდება რუდერალურ ადგილებზე ზღვისპირა ზოლში. Bidenstripartira-ს იყენებენ ხალხურ მედიცინაში. მისი ღეროსა და ფოთლებისაგან ღებულობენ ყვითელ საღებავს შალეულის შესაღებად. იზრდება ზღვისპირა ზოლში და მთისწინებზე ჭაობიან და ტენიან ადგილებში, ზოგჯერ ბაღ-ბოსტნის სარეველაა. სიმაღლით 15-60 სმ, იშვიათად 100 სმ-მდე. მას ძლიერ დატოტვილი მთავარძარღვა ფესვთა სისტემა აქვს, ღერო სწორმდგომია. შიშველი ფოთლები ღეროზე მოპირისპირედაა განლაგებული, მუქი მწვანეა, მოკლე ყუნწებით. ყუნწის ძირები ერთმანეთთანაა შეზრდილი, ფოთლის კიდეები დაკბილულია, ყვავილების კალათები ტოტების ბოლოებზეა მოთავსებული, კალათის საბურველი ორრიგაა. მისი გარეთა ფოთლები მწვანეა, მოგრძო, შიდა რიგის – მორუხო-ყვითელი, ოვალურია. ყვავილები მილისებრია, ორსქესიანი, ყვითელი ფერის თესლი სოლისებრია ორი ხორკლიანი კბილით.შეიცავს ეთერზეთს, ვიტამინ C-ს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ფლავონოიდებს, კუმარინებს, ასკორბინის მჟავას, კაროტინს, ლაქტონებს, ამინებს, დიდი რაოდენობით მანგანუმს. ორკბილა ფართოდ გამოიყენება სურავანდის, ტუბერკულიოზის დროს, ოფლ, შარდ და ნაღველმდენ საშუალების სახით. ორკბილის ნაყენი კარგი გარეგანი საშუალებაა ეგზემის, ჭრილობების, წყლულების, ციებ-ცხელების სამკურნალოდ. ახასიათებს ანთებისა და ალერგიის საწინააღმდეგო თვისებები. მას ფართოდ იყენებენ დიათეზიანი ბავშვების სამკურნალოდ აბაზანების სახით. ხალხურ მედიცინაში ორკბილას იყენებენ როგორც სუსტ შარდმდენ და ოფლისმომგვრელ საშუალებას, აგრეთვე სასუნთქი გზების დაავადების დროსა და მადის მომგვრელ საშუალებას. ზოგჯერ მას ხმარობენ რაქიტის, ნიკრისის ქარების, ღვიძლის დაავადების დროს. ორკბილას ახასიათებს სუსტი დამამშვიდებელი თვისება.

ოროვანდი

Arctium

მოხევ. ფათარი; ქართლ., კახ., მოხევ., მთიულ., ფშ., თუშ. ძირხვენა; მესხ. ღალაღუნტა; ხევს. დილხვენა; საბა დელხვენა; ლეჩხ., ქვ. რაჭ., ზმ. იმერ. ღელეღუნტა, ღელაღუნტა; მთ. რაჭ. ღორიფუშა; გურ., იმერ. ოლაღუა, ოხაკუა, ოხაკუე, ოხოკუა; ინგ. ზურხუნაჲ, ზუხვინა; ჩუბ. ღულაღუნა; მეგრ. უჩა-ტყა; სვან. ყვალმაჩ.

ორწლოვანი რთულყვავილოვანი, მოზრდილი ბალახოვანი მცენარეა. აქვს გულისებური დიდი ფოთლები, მრგვალი საყვავილე კალათები. ღერო ბეწვოვანია, სწორი. შეიცავს პროტეინებს, მჟავებს, სიტოსტერინს, გლიკოზიდ არკტიინს, ეთერულ ზეთს, ინულინს, ორგანულ მჟავებს, ფისებს, ლორწოს, ვიტამინ C-ს.
სამკურნალოდ გამოიყენება როგორც ანტიმიკრობული, ანთების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიტური, ნაღველმდენი, შემკვრელი, შემომგარსველი, სისხლის აღმდგენი, ქსოვილის აღმდგენი, კუჭ-ნაწლავის მასტიმულირებელი, შარდმდენი, ოფლმდენი. იგი აძლიერებს იმუნიტეტს, ათეროსკლეროზის საწინააღმდეგო თვისებებს. ახალი მცენარის წვენის მიღება რეკომენდულია ფილტვების ტუბერკულიოზის და შაქრიანი დიაბეტის, კუჭისა და კანის კიბოს დროს. ფესვების ნაყენი გამოიყენება თმის ძირების გასამაგრებლად გულყვითელას ნაყენთან ერთად. ოროვანდის ზეთი ცნობილი საშუალებაა თმის გასამაგრებლად, მის ნახარშს იყენებენ რევმატიზმის, ნიკრისის ქარის, თირკმელებისა და შარდის ბუშტში კენჭების, წყალმანკის დროს. მის ნაყენს ან ნახარშს ხმარობენ როგორც სისხლისგამწმენდ საშუალებას. ოროვანდის გამხმარი ფესვები გამოიყენება ნაყენებსა და ნახარშებში.

ბალახების ნახარში ფარისებრი ჯირკვლის სამკურნალოდ იხმარება.

ორფერი

Pulmonaria officinalis L.

კახ. ფილტვის ბალახი; ოკრ. კოკოჩი; ზმ. იმერ. ხავერდა.

მრავალწლიანი ბალახია 10-30 სმ სიმაღლისა. სწორმდგომი და უხეშბეწვიანი ღეროებით. ფოთლები კვერცხისებრია, წვეტიანი; ყვავილები წვრილი, ძოწისფერ-ლურჯი. ნაყოფი პატარა კაკალია. შეიცავს ლორწოვან და მთრიმლავ ნივთიერებებს, პოლიფენოლებს, ალკალოიდებს, კაროტინს, ვიტამინებს და მიკროელემენტებს. ორფერა აძლიერებს სისხლწარმოქმნას, აჩერებს სისხლდენას, ადენს შარდს. აქვს შემკვრელი, დამარბილებელი, ჭრილობის შემახორცებელი, ანთების საწინააღმდეგო და ანტისეპტიკური თვისებები. მის ნაყენს იღებენ ხველის, სასუნთქი გზების, ხმის ჩახლეჩილობის, ჰემოროის, თირკმლების ანთების და სხვ. სამკურნალოდ. ხალხური მედიცინა იყენებს ბავშვებში ტუბერკულოზის საწინააღმდეგოდ.

ორფოთოლა

Platanthera bifolia (L.) L. С Rich.

მრავალწლიანი ბალახია. აქვს ორბოლქვიანი ძირები, სწორი, 30—60 სმ სიმაღლის ღეროები, არათანაბარი თეთრი ყვავილები, მორიგეობითი უკუკვერცხისებრი ფოთლები. ყვავილობს მაის-ივნისში. საკურნალოდ გამოიყენება კენკრა, რომელიც შეიცავს ლორწოს, ცილებს, შაქარს, კალცს, სახამებელს. ლორწოსა და სახამებლის შემცველობის გამო აქვს გარსშემომკვრელი ანტისეპტიკური თვისებები. იცავს კუჭ-ნაწლავის სისტემას. ხალხური მედიცინა მას იცნობს, როგორც მომაძლიერებელ საშუალებას. იღებენ ფხვნილებისა და ნახარშების სახით.

ორყურა

Zygophyllum fabago L.

სმხ. ჭაპალუკა.

მრავალწლიანი ხშირტოტებიანი ბალახია 30-60 სმ სიმაღლისა. აქვს სუპროტული, ფთრისებრი ფოთლები; მოთეთრო ყვავილები; ხუთკუთხა ნაყოფი, კოლოფი. თესლი მოყვითალო რუხია. ყვავილობს მაის-ივნისში. ქიმიური შედგენილობა უცნობია. ახასიათებს ანტისეპტიკური, ჭიის საწინააღმდეგო, ანთების საწინააღმდეგო, ჭრილობის შემხორცებელი თვისებები. ნაყენს იყენებენ ჭიის დამდენად. დაცეცქვილ ფესვებს ღორის ან ცხვრის ქონთან ერთად იყებებენ ჭრილობების მოსაშუშებლად. მცენარე შხამიანია.

ოსერო

ნ. ძაღლის ენა.

ოსმანთუსი

ნ. სურნელოვანი ზეთის ხე.

ოსპი

lens culinaris

ლ.კ. მურდუმაქი; სვან. ქირს, ქირც.

მნიშვნელოვანი სამკურნალო და საკვები მცენარეა. განსაკუთრებით ხშირად იყენებენ მონასტრებშისქესობრივი ლტოლვის გასანელებლად.მისი მიღება იწვევს შარდდენას.

ოფი

Populus nigra

ქართლ. თეთრი ნერგი; ქვ. იმერ. სკვილენჯი, სუროჯი, სპილენძი; აჭ. ყავალი.

ოფი 15-30 მ სიმაღლის ხეა ნაცრისფერი ქერქით. ფოთლები მომრგვალო სამკუთხედია ან რომბული, ბოლოწვეტიანი, კიდეხერხკბილა, ზემოდან მუქი მწვანეა, ქვემოდან შედარებით ბაცი. ყვავილობს მარტ-აპრილში შეფოთვლამდე, გრძელბეწვებიანი თესლი მაის-ივნისში მწიფდება. სწრაფმზარდი ხეა.

ბუნებრივად მდინარისპირა ჭალებშია გავრცელებული, მერქანი მსუბუქი და რბილია.

სინათლის მოყვარული და ყინვაგამძლეა. მდინარეთა ნაპირებს მთაში ზღვის დონიდან 1600 მ სიმაღლემდე ასდევს. ოფის ქერქი ტანინებსა და საღებავ ნივთიერება ქრიზინს შეიცავს. ოფის კვირტებს სიცხის დამწევი, ანტისეპტიკური და დამაწყნარებელი თვისება გააჩნია; კვირტების ექსტრაქტისაგან ამზადებენ მალამოს, რომელიც რევმატიზმის, კანის ქავილის, დამწვრობის, წყლულების, ჭრილობების და ბუასილის სამკურნალოდ გამოიყენება.

ოფის კვირტები ცისტიტის დროს სადეზინფექციო საშუალებად გამოყენება. მასვე იყენებენ დამწვრობის, ნიკრისის ქარის დროს, თმის გამაგრებისა და ზრდის დასაჩქარებლად.

ოფის ნახშირს იყენებენ ნერვულ ნიადაგზე ნაწლავების ტკივილის დროს, გულისძმარვისა და გულისრევის სამკურნალოდ. გარდა ამისა, იყენებენ ამოსახველებელ საშუალებად ბრონქიალური ანთების დროს, შარდის არასაკმაო გამოყოფისას, წინამდებარე ჯირკვლის გადიდების, საშარდე ბუშტის მწვავე და ქრონიკული ანთების, უნებლიე შარდვის, მტკივნეული შარდვის სამკურნალოდ. ოფის კვირტები კარგად მოქმედებს ბუასილის, ნიკრისის ქარისა და რევმატიზმის სამკურნალოდ. მალამოს გარეგანად იყენებენ ჭრილობების, ბუასილის, წითელი ქარისა და რევმატიზმის დროს.

ოქროქუდა

Aetheopappus

მრავალწლოვან ბალახოვან მცენარეთა გვარი რთულყვავილოვანთა ოჯახისა. აერთიანებს 5 სახეობას, რომლებიც გავრცელებულია კავკასიასა და ანატოლიაში. საქართველოში ამ გვარის 3 სახეობაა გვხვდება, მათ შორის Aetheopappus vvedenskyi და Aetheopappus caucasicus კავკასიის ენდემებია. სუბალპურ და ალპურ სარტყლებში, მდელოებსა და ქვიან ადგილებზე იზრდებიან. დეკორატიული მცენარეებია.

ოქროჩალა

Hierochloe odorata ( L.) Wahlb.

მრავალწლიანი სურნელოვანი ბალახია გრძელი ფესვებით და სწორი ღეროებით. 30-60 სმ სიმაღლისა. აქვს მორიგეობითი, ბრტყელი, გლუვზედაპირიანი ფოთლები. თავთავი კვერცხისებურია. ნაყოფი თესლია. შეიცავს გლიკოზიდ კუმარინს, ალკალოიდებს. იყენებენ მადის აღმძვრელად და კუჭ-ნაწლავის მოსაწესრიგებლად.

ოქროცოცხა

Helichrysum

კახ. თეთრი ცოცხი; მესხ. უჭკნობა.

სამკურნალოდ გამოიყენება ოქროცოცხას რამდენიმე სახეობა.

ა) Xeranthemum annuum L.ოქროცოცხა ანუ უკვდავა ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა, თეთრბუსუსებიანი. მიეკუთვნება რთულყავილოვანთა ოჯახს. იზრდება 30 სმ-მდე. ღერო სწორი აქვს. ფესვებთანვე იწყებს განტოტვას. ფოთლები ლანცეტურია; ყვავილები მოვარდისფრო-მოიასამნისფერო. ნაყოფი თესლია. ყვავილობს ივნისიდან სექტემბრამდე. შეიცავს ფლავონოდებს. სამკურნალოდ გამოიყენება ნაყენი ან ნახარში. ხმარობენ გულის ტკივილის, ნერვოზების, შხამიანი ნაკბენების, კბილის ტკივილს სამკუნალოდ. კუჭის წვენის მჟვიანობის მოსამატებლად.

ბ) Helichrysum graveolens (Bieb) Sweet.

საშუალო ზომის მრავალწლოვანი მცენარეა. მთელი მცენარე რუხ-მწვანეა. ძალიან ძლიერი სურნელი აქვს. სამკურნალოდ გამოიყენება ყვავილები. ნახარში შარდმდენია, ადენს ჭიას. იყენებენ სიყვითლის, ასციტის, კანის დაავადებების სამკურნალოდ.

გ)Helichrysum arenarium DC. (Gnaphalium arenarium L.).

ქვიშის უკვდავაც მრავალწლოვანი მცენარეა. აქვს წვრილი, ლიმონისფერი ყვავილები. თესლები ბეწვიანია.

სამკურანალოდ აგროვებენ ყვავილედს, რომლიც შეიცავს ფლავონოიდებს, ფლავონოგლიკოზიდებს, კუმარინებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, საპონინებს, სკოპოლეტინს, სიტოსტერინს, ეთერულ ზეთს, ორგანულ მჟავებს, კაროტონოიდებს, პოლისახარიდებს, კალიუმის, კალციუმის მარილებს, რკინას, მარგანეცს, სპილენძს, ალუმინს, ქრომს, პოლისაქარიდებს.

მისი ნახარში და ნაყენი აძლიერებს ნაღვლის, პანკრიასის წვენის სეკრეციას, ხელს უწყობს ნაღვლის დენას, საჭმლის გადამუშავებას, მოქმედებს ანტისეპტიკურად, აფრთოებს სისხლძარღვებს, ხელს უწყობს ქოლესტერინის გამოყოფას. არის ანთების საწააღმდეგო, ანტიბაქტერიული, სპაზმოლიტური და ა.შ. საშუალება. ხალხური მედიცინა იყენებს ინფექციური სიყვითლის, ღვიძლის ცეროზის, წყლისას, ნაღველ და შარდკენჭოვანი დაავადებების, ბრონქიტის, ასპირიდოზის, კანის დაავადებების სამკურნალოდ.

დ)Helichrysum plicatum DC-იც მრავალწლოვანია. აქვს ყვავილოვანი, მაგრამ უნაყოფო წანაზარდები. თესლი იკეთებს ყვითელ ძაფებს. აგროვებენ საყვავილე კალათებს, რომლებიც შეიცავს სიმწარეებს, ფისოვან და მთრიმლავ ნივთიერებს, ფლავონოგლიკოზიდებს, საპონინებს, ეთერულ ზეთს, ორგანულ მჟავებს, კაროტინს. არის ნაღველმდენი საშუალება. მის ნაყენებს იყენებენ ათეროსკლეროზის, ღვიძლისა და ნაღველმდენი გზების ქრონიკული დაავადებების სამკურნალოდ.

ოქროწვიმა

Laburnum anagyroides

ბუჩქი ან ტანდაბალი ხე პარკოსანთა ოჯახისა. ველურად იზრდება სამხრეთ ევროპაში. საქართველოში კარგად ხარობს. გვალგამძლე და სინათლის მოყვარულია. ყვავილობს მაის-ივნისში. დეკორატიულია. გრძლად დაკიდებულ მტევან ყვავილედში თავმოყრილია ყვითელი ყვავილები. მისი ყველა ნაწილი შეიცავს შხამიან ალკალოიდს — ციტიზინს. სამკურნალო ნედლეულს წარმოადგენს თესლი, რომელიც ძალიან საშიშია. ფესვებში ნაპოვნია ნეიროტოქსინი, რომელიც იწვევს ღებინებას, პულსის გახშირებს, წნევის მომატებას, მოგუდვას. ციტიზინი გამოიყენება სუნთქვის აღსაგზბნებად და შოკური მდგომარებიდან გამოსაყვანად.

ოქროწკეპლა

Solidago virga aurea L.

მრავალწლოვანი, 25-100 სმ სიმაღლის მცენარეა. ქვედა ფოთლები გრძელყუნწიანია, მოყვანილობით ფართო ნიჩაბს ან კვერცხს მოგვაგონებს, ღეროს შუა ნაწილში განლაგებული ფოთლები კვერცხისებრი ან ლანცეტისებრია. ღეროს ზედა ნაწილის ფოთლები მჯდომარე ან მოკლეყუნწიანია, ღეროს ყველა ნაწილში განლაგებული ფოთლები კიდეხერხკბილაა.
ყვავილობს ივლისიდან სექტემბრამდე. თაფლოვანია. ოქროწკეპლას აყვავებული ბალახი გამოიყენება როგორც შემკვრელი კუჭაშლილობისას, სურავანდის საწინააღმდეგო და შარდმდენი საშუალება ნაღვლის ბუშტის კენჭოვანი დაავადების, სიყვითლისა და ტუბერკულოზის დროს. ყვავილების ნახარშს საშარდე ბუშტის ანთებისა და სიყვითლის სამკურნალოდ ხმარობენ. ნედლ ფოთლებს ჭრილობებზე იდებენ. უფრო ადრინდელ პერიოდში ექიმები ფართოდ იყენებდნენ ოქროწკეპლას კენჭოვანი დაავადებების მკურნალობაში საუცხოო შარდმდენ საშუალებად. ხალხში გამოიყენება კენჭოვანი დაავადებების, ჭლექის, სისხლიანი შარდვის, წყალმანკის, ხორხის წყლულის და გარეგანი ქსოვილების დაზიანებისას.

დანაყულ ნედლ ბალახს იდებენ სურავანდიან წყლულებზე. სურავანდის დროს მორყეული კბილებით პირდაპირ ღეჭენ ნედლ ბალახს ან პირის ღრუში ივლებენ ნახარშს.

ოშოშა, ოშოში

Glechoma

კახ. ოშოშო; იმერ. ოშოშუა; ლეჩხ. ვოშოშე; გურ. ოშმეშა; ინგ. ჟინჟირალაჲ; მეგრ. ოშოშია.

მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე გრძელი, გართხმული ღეროებითა და იისფერი ყვავილებით. გვარში 10-12 სახეობაა, რომელიც გავრცელებულია ევრაზიაში. საქართველოში მხოლოდ 1 სახეობაა — Glechoma hederacea. ხარობს ტენიან ადგილებში, ბუჩქნარებში, ტყის პირებზე, როგორც სარეველა — ბოსტნებსა და ბაღებში, მთის ქვედა და შუა სარტყელში. კარგი თაფლოვანი მცენარეა. ნორჩი ყლორტები იჭმება. ხალხურ მედიცინაში იყენებენ ოშოშის მიწისზედა ნაწილს. იგი შეიცავს საპონინებს, მთრიმლავ და მწარე ნივთიერებებს, ფისებს, ქოლინს, ეთერზეთს. ოშოშა მატონიზირებლად მოქმედებს ნაწლავებზე, იყენებენ მადის აღმძვრელად, საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად, ზედა სასუნთქი გზების, ფილტვების ტუბერკულოზის, ბრონქიალური ასთმის, თირკმლების, შარდისა და ნაღვლის ბუშტის კენჭოვანი დაავადებების სამკურნალოდ, ტკივილგამაყუჩებლად. მცენარის ბალახს აქვს ნახველის ამოსაღები, ანთების საწინააღმდეგო, ანტისეპტიკური თვისებები.

ოჩოპენტრე

Carpesium abrotanoides L.

გურ. ოსოპონტრო; მეგრ. ოსურტოფუ.

50-80 სმ სიმაღლის ბალახოვანი მცენარე. აქვს მსხვილი ღერო და მოზრდილი ფესვი, მოგრძო ფოთლები, დაკბილული; თესლნაყოფაა; ყვავილობს შემოდგომით. აგროვებენ თესლებს, რომლებიც შეიცავს მჟავეებს, ნახშირწყლებს, სტიგმასტეროლს, ცხიმოვან ზეთს. იყენებენ ჭიის დამდენ საშუალებად.

ოხრახუში

Petroselinum

ქიზიყ. ოხრახოში; ქართლ. მანდანოზი; თუშ. მაკიდონელი; გურ. მაკიდო; საბა მაკიდონი; ვახუშტ. მაკედონი, პეტრუშკა; ჭან. ღამსო, ღრამსო, ჭიჭამი; მეგრ. მაკინდოლი.

ერთ ან ორწლოვანი ბალახია. მისი სამშობლოა ხმელთაშუაზღვისპირეთი. გავრცელებულია თითქმის ყველგან. ცნობილია ოხრახუშის 3 სახეობა. ბოსტნის ოხრახუში (Petroselinum sativum), ორწლოვანია. პირველ წელს ივითარებს ფოთლებსა და ძირხვენას, მეორე წელს — საყვავილე ღეროსა (75 - 150 სმ) და თესლს. ყინვაგამძლეა, თესენ გვიან შემოდგომით, ზამთარში ან ადრე გაზაფხულზე. თესლი 2-3°C ტემპერატურაზე ღვივდება, ტენს ზომიერად მოითხოვს. ოხრახუში მდიდარია ვიტამინებით, მინერალური ნივთიერებებითა და რთული ეთერზეთებით. შეიცავს ასკორბინის მჟავას, გლიკოზიდებს, ფლავონოიდებს, მინერალურ მარილებს. ხალხურ მედიცინაში მისი წყალთან ნაყენი გამოიყენება შარდმდენ საშუალებად წყლისას და გულის, თირკმლებისა და შარდის ბუშტის დაავადების დროს, ღვიძლის, ქარებისა და მეტეორიზმის სამკურნალოდ. მისი წვენი აქრობს ლაქებსა და მუწუკებს.