სამკურნალო მცენარეები
სამკურნალო მცენარეები
სამკურნალო მცენარეების ლექსიკონი-ი
იალღუნი
Tamarix
ქართლ. ილღუნი, ჭალური; კახ. ილღუნი, ულღუნი; ქიზიყ. ულღან, ყამჩიტარა; მთ. რაჭ. სამასრე ტირიფი.
მერქნიან მცენარეთა გვარი . ზაფხულმწვანე, იშვიათად მარადმწვანე ბუჩქები ან ტანდაბალი ხეებია. სიმაღლე 3-12 მ-ს აღწევს. წვრილი გრძელი ყლორტები დაფარული აქვთ პატარ-პატარა მოცისფრო ან მონაცისფრო ქერქლისებრი ფოთლებით, რომლებიც მარილის გამომყოფი ჯირკვლებით არის მოფენილი. საქართველოში 3 სახეობაა. გვხვდება როგორც ბარად, ისე მთაში. იზრდება ჭალის ტყეებში, ზღვისპირა ქვიშაზე, ტბების, მდინარეების და სარწყავი არხების ნაპირებზე, რიყეზე. იალღუნი სინათლის მოყვარული და სწრაფმზარდია. კარგად იტანს გვალვას. თავისი ნაზი ფოთლებისა და უხვი ყვავილების გამო ძალზე დეკორატიულია, განსაკუთრებით გამოსადეგია მლაშობების გასამწვანებლად. თაფლოვანი მცენარეა. ზოგი სახეობა სარწყავი კულტურების სარეველაა. მერქანს იყენებენ სახარატო საქმეში. შეიცავს საღებავ და მთრიმლავ ნივთიერებებს. ყვავილობს მაისიდან სექტემბრამდე, მწიფდება სექტემბერში.
იალღუნს აქვს შემკვრელი, ოფლმდენი, შარდმდენი, ტკივილგამაყუჩებელი და სისხლაღმდგენი თვისებები. ფოთლების წყალში ნაყენს ან ნახარშს იყენებენ კუჭაშლილობის და სისხლდენისას, რევმატიზმისას, ელენთის ტკივილისას. ყვავილების ნაყენს იღებენ ნაღვლის დაავადებისას. ჩერქეზეთში იყენებდნენ უშვილობისას და სიფილისის სამკურნალოდ. ხმარობენ კომპრესებად და აბაზანებში.
იაპონური აუკუბა
Aucuba
ოქროს ხე. იაპონური აუკუბა (Aucuba japonica) მარადმწვანე ბუჩქია, აქვს დიდი ფოთლები და პატარა, მუქი მურა ყვავილები, წითელი, ყვითელი ან თეთრი ნაყოფი. ოთახისა და ორანჟერეის დეკორატიული მცენარედ ითვლება. კულტივირებულია კავკასიაში შავი ზღვის სანაპიროზე და ყირიმში. საქართველოში შავი ზღვის სანაპირო ზოლის გარდა იზრდება ბოტანიკურ ბაღებსა და ბაღ-პარკებშიც. ხალხურ მედიცინაში იყენებენ ფოთლებსა და ნაყოფს. დანაწევრებულ ფოთოლს იდებენ დამწვრობაზე, შესიებაზე, ჭრილობებზე. საერთოდ შხამიანი მცენარეა.
იაპონური ზღმარტლი, ლოქვა
Eriobotrya japonica
მუშმულა სუბტროპიკული , მარადმწვანე სუბტროპიკული ხე ან ბუჩქია. მცენარე 6-8, იშვიათად 9 მ სიმაღლემდე იზრდება. ნაყოფი მრგვალია, ოვალური ან მსხლისებრი ფორმა აქვს, წვნიანია, მომჟავო-ტკბილი; ნარინჯისფერი ან ყვითელია. მოჰყავთ შავი ზღვის სანაპიროსა და ყირიმის სამხრეთ რაიონებში, აგრეთვე შუა აზიის ზოგ რაიონებში. მცენარე ყვავილობს ნოემბერ-დეკემბერში, ნაყოფი მწიფდება მაის-ივნისში. იყენებენ ნედლად და გადამუშავებულს (კომპოტი, მურაბა და სხვა), თესლისაგან ამზადებენ ყავის სუროგატს. მუშმულა მრავლდება თესლითა და მყნობით. იაპონური ზღმარტლის ფოთლები შეიცავს ეთერულ ზეთს, შაქარს, მჟავეებს, ვიტამინებს, ალკალოიდებს, იგი კარგი ამოსახველებელი და ხველისსაწინააღმდეგო მცენარეა. ნაყენი ამაღლებს ფერმენტების აქტიობას და ხელს უწყობს ნივთიერებათა ცვლას. მკურნალობს წყლულებსა და მუცლის ტკივილს.
იაპონური პირშუშხა
Wasabia japonica matsum.
პირშუშხას უძველესი დროიდან იყენებენ. ფესვებს აგროვებენ შემოდგომაზე. იგი გამოიყენება საკმაზად და ქრონიკული რევმატიზმის სამკურნალოდ, ბუასილის, რადიკულიტისა და მიოტიზის დროს. იგი აწესრიგებს ნაწლავების მუშაობას. ფესვების ნაყენს იყენებენ შარდმდენად. ანტიმიკრობული საშუალებაა, ხელს უწყობს ჩირქოვანი წყლულების შეხორცებას. მისი ნაყენი კარგი საშუალებაა ჭყურტის (წყლისა) და მალარიის სამკურნალოდ. იყენებენ ჭიების, დიზენტერიისა და ღვიძლის დაავადების შემთხვევაში.
იაპონური სოფორა
Saphora japonica L.
სოფორა 25 მ სიმაღლის ხეა მსხვილი, გაშლილი ფესვებით, აკაციისმაგვარი ტოტებით და ოდნავ გადახრილი ღერძით. ფოთლები-წყვილი, კვერცხისებური, ზემოდან - მუქი-მწვანე, ქვედა მხარე - მორუხო-მოთეთრო. ყვავილები წვრილი, ყვითელი, ცოცხისებრ შეკრული. ნაყოფი - პარკები. ყვავილებისაგან მიიღება რუტინი. ნაყოფი და ყვავილები შეიცავენ სიფოროზიდს, რუტინოზიდს, გენინსტეინს და სხვა ალკალოიდებს. რუტინი ამაგრებს ძარღვების კედლებს. იგი გამოიყენება ჰიპი- და ავიტამინოზის დროს, ძარღვების დაავადებებისას, დიათეზის სამკურნალოდ, თვალის კაპილარის, ალერგიის, ტიფის და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ. მეცნიერულ მედიცინაში გამოიყენება მისი ნაყენიც. განსაკუთრებით ფართო გამოყენება აქვს ხალხურ მედიცინაში: შინაგანი სისხლდენები, სტენოკარდია, ათეროსკლეროზი, შაქრიანი დიაბეტი, ჰიპერტონია, რევმატიზმი, სეპსისი, ტრომბოფლებიტი, კუჭ-ნაწლავის დაავადებანი და სხვა. იხმარება გარეგანადაც.
იაპონური შროშანა
Ophiopogon japonicus Ker-Gawl. (= Convallaria japonica L.)
ლილიისებრთა ოჯახის მრავალწლოვანი მცენარე. სამშობლო - იაპონია, ჩინეთი. აქვს გრძელი და წვრილი, ხაზოვანი ფოთლები სიგრძით 30 სმ. ყვავილობს ზაფხულში. ყვავილები თეთრი ან იისფერი. ნაყოფი კენკრაა. ძირითადად ორანჟერიებში გამოიყენება. მის ყვავილებს სამკურნალოდაც იყენებენ. ხმარობენ ქუშისა და გულისცემის გასაუმჯობესებლად. ნახარშებით მკურნალობენ მუცლის ტკივილებს, თვალის დაავადებებს, გაციებას. მისი მთავარი მოქმედი ნივთიერებებია კონვალიარინი და კონვალიარიმინი, რომლებიც დადებითად მოქმედებენ გულის მუშაობაზე.
იაპონური ხურმა, აღმოსავლური ხურმა
Diospyros kaki
12 მ-დე სიმაღლის ფოთოლმცვენი მცენარეა. ფოთლები დიდია, მოხაზულობით კვერცხისებრი ან მოგრძო ელიფსური, 7-16 სმ სიგრძის, კიდემთლიანი, ზემოდან მუქი-მწვანე, პრიალა, ქვემოდან უფრო ლეგა მწვანე, ორსახლიანი მცენარეა. ორი-სამი ყვავილი ჯგუფადაა განლაგებული ფოთლის იღლიაში, ყვავილები მოყვითალო ფერისაა. მომრგვალო ნაყოფი სრულ სიმწიფემდე მოყვითალო-წითელია, მწიფე კი მოშავო-მუქი, ლეგა ლურჯი ელფერით. მწიფე ნაყოფი მწკლარტეა, გადამწიფებული კი ძალიან ტკბილი და გემრიელია.
ნაყოფი შეიცავს შაქრებს, პექტინოვან ნივთიერებებს, ცხიმს, ვიტამინ C-ს, კაროტინს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ფოთლები – დიდი რაოდენობით მთრიმლავ ნივთიერებებს და C ვიტამინს.
ნაყოფებს ჭამენ უმად, ყინავენ, ახმობენ, იყენებენ საკონდიტრო მრეწველობაში და მედიცინაში კუჭნაწლავის დაავადებათა მკურნალობისას. ფოთლებისაგან ამზადებენ ვიტამინურ ჩაის.
იაჟუჟუნა, სამფერა ია
Viola tricolor
ორწლოვანი ბალახოვანი მცენარის სახეობა. ზოგჯერ ნახევრად ბუჩქებია. აქვს მორიგეობით განწყობილი ან ფესვთანურ როზეტად შეკრებილი, იისფერი, ყვითელი და თეთრი მარტოული ყვავილები. გვირგვინის ქვედა ფურცელი წარზიდულია დეზად, რომელშიც სანექტრეა მოქცეული. ზოგიერთს უვითარდება ყვავილები. ნაყოფი სამსაგდულიანი კოლოფია. გავრცელებულია დეკორატიულ მებაღეობაში. ფართოდ იყენებენ ისეთ ფორმებსა და ჯიშებს, რომლებსაც სხვადასხვა შეფერილობის ყვავილები აქვთ. ველურ იაჟუჟუნას მედიცინაში ამოსახველებელ საშუალებად იყენებენ. მისი ექსტრატები, აქვთ რა ანტიბაქტერიული ქმედება, მინერალური ნივთიერებების შემცველობის გამო, ხსნიან კანის დაძაბულობასა და ანთებას.
იასამანი
Syringa
მესხ. ლეილაღი.
ფოთოლმცვივანი პატარა ხე ან ბუჩქია. ცნობილია 30-მდე სახეობა. გავრცელებულია აღმოსავლეთ და ცენტრალურ აზიაში, აღმოსავლეთ ევროპაში. კულტურაში მნიშვნელოვანია ჩვეულებრივი, სპარსული, უნგრული და ჩინური იასამნები. ჩვეულებრივი იასამანი, 5-7 მ სიმაღლის ბუჩქი ან ხეა. მისი სამშობლოა ბალკანეთის ნახევარკუნძული და მცირე აზია. მუქი მწვანე წვეტიანი ფოთოლი აქვს. ფუძე გულისებრი, სურნელოვანი, თეთრი, ლილისფერი ან იისფერი. ყვავილი მარტივია ან ბუთხუზა. იზრდება ნათელ ადგილებში, ყვავილობს ადრე გაზაფხულზე, ყინვა- და გვალვაგამძლეა. მრავლდება თესლით და ვეგეტატიურად. სპარსული იასამანი 2 მ სიმაღლის ბუჩქია. აქვს ლანცეტისებრი ფოთოლი. გვალვაგამძლეა, ცუდად იტანს ზამთარს. მრავლდება უმთავრესად ვეგეტატიურად. უნგრული იასამანი სიმაღლით 3-4 მ-იანი ბუჩქია. აქვს ელიფსური ფოთოლი, წვრილი ყვავილი ლილისფერია ან იისფერი. მრავლდება თესლითა და კალმით. გვალვაგამძლეა, კარგად იტანს ზამთრის პირობებსაც. ჩინური იასამანი ჩვეულებრივი და სპარსული იასამანის ჰიბრიდია. მრავლდება ვეგეტატიურად. პარფიუმერიაში იყენებენ იასამნის ყვავილის ექსტრატს, სადურგლო საქმეში - მერქანს. იასამნის ნაყოფი თესლიანი კოლოფია. ყვავის მაის-ივნისში. სამკურნალოდ გამოიყენება ყვავილი და ფოთოლი. ყვავილი შეიცავს ეთერზეთებს, ფენელგლიკოზიდ სირინგიდს, ალკალოიდებს; ფოტოლი- ალკალოიდებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, სახამებელს, ამინომჟავებს, ვიტამინებს, ფიტოცინდებს. გამოიყენება ანთების საწინაღმდეგოდ, ანტიმიკრობულ, დამამშვიდებელ, ტკივილგამაყუცებელ, შარდმდენ, ნივთიერების ცვლის მარეგულირებელ და ალერგიის სამკურნალო საშუალებად. მცენარე შხამიანია.
ილი
Elettaria cardamomum
საბა კაკულა, ჰილი.
მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე. აქვს მხოხავი ფესურა და ღია, მწვანე ყვავილები,. ნაყოფი სამბუდიანი კოლოფია. თესლს ხმარობენ კულინარიაში, შეიცავს ზეთს, რომელსაც იყენებენ კვების და მრეწველობაში, აგრეთვე მედიცინაში. იზრდება სამხრეთ ინდოეთისა და ინდოჩინეთის ნახევარკუნძულის ტენიან მთის ტყეებში; კულტივირებულია ინდოეთში (ცეილონზე), ინდოეთის ნახევარკუნძულზე, სამხრეთ ჩინეთში. უფრო ფასობს მალაბარისა და მაისურის ილი.
იმერული ირაგა
ქვ. რაჭ. კაკია; გურ., აჭ. კაკირიე; ოკრიბ. მიმასტარა; იმერ. ნინიასტარა; ლეჩხ. მინასტარე.
ერთწლიანი, 35 სმ-მდე სიმაღლის ბალახოვანი მცენარეა, ძლიერ დატოტვილი ღეროთი. ფოთლები მორიგეობითია. კალათები სხედან სათითაოდ ყვავილის გრძელ ყუნწზე, ტოტების კენწრულ ნაწილში და აქვთ თეთრი ენისებრი და ყვითელი მილისებრი ყვავილები. ისინი თეთრი ფერისაა, სამკბილიანი, ენისებრი გვირგვინით. ნაყოფი თესლურაა. მცენარე სურნელოვანია, ყვავილობს თითქმის მთელი ზაფხული. ყვავილედი შეიცავს ეთერზეთს, სპაზმოლიტური ქმედების გლიკოზიდ-აპიგენონს, ამიტომ მას ხმარობენ როგორც ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას ნაწლავების სპაზმების დროს. ეთერზეთის ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწილებს წარმოადგენენ ქამაზულენი და პროქამაზულენი.
მედიცინაში ყვავილების ნაყენს იყენებენ ანთების საწინააღმდეგო, ანტისეპტიკურ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებად პირის ღრუს დაავადებების (სტომატიტები და სხვა), ტონზოლიტებისა და ანგინის დროს; მას უნიშნავენ მწვავე და ქრონიკული გასტრიტების, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის, კოლიტების, ენტეროკოლიტების საწინააღმდეგოდ, ღვიძლისა და ნაღვლის სადინარი გზების დაავადების დროს. მისი პრეპარატები ამცირებენ ნაღვლის სადინარების სპაზმებს, აძლიერებენ ნაღვლის გამოყოფას, ამცირებენ ანთებით პროცესებს. ნაწლავების სპაზმებისა და მეტეორიზმისას იყენებენ ირაგას დამამშვიდებელ ჩაის. კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ანთებითი პროცესების, მეტეორიზმის, ფაღარათის, ნაღვლის სადინარების დაავადების დროს.
ნიკრისის ქარისა და რევმატიული ტკივილების საწინააღმდეგოდ იკეთებენ გვირილის ყვავილების აბაზანებს, ხოლო ბუასილის დროს იყენებენ გარეგან საშუალებად. ამ ნაყენს ხმარობენ აგრეთვე თვალების მოსაბანად ანთებითი პროცესების დროს.
ინდური კანაფი
Cannabis indicae herba (Heiba Cannabis indicae
ხალხური დასახელებები: ჰაშიში, ჰაშიშის ბალახი, მარიხუანა, მაკონა
ნარკოტიკული ბალახი. აღწევს ერთიდან ექვს მეტრამდე სიმაღლეს. ფოთლები - რთული, თითისებური; ყვავილები მჭიდრო, დისკოსებური. შეიცავს: კანაბინოიდებს, ტეტრაჰიდრო-კანაბინოიდებს, ეთერულ ზეთს, ფისებს, ხოლინს, ორგანულ მჟავებს... მისგან იღებენ სუსტ ნარკოტიკებს. არის ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება. ჰომეოპათიაში იყენებენ თირკმლებისა და შარდსასქესო გზების სამკურნალოდ.
ინდური კვლიავი, აიოვანი, აჟგონი
Trachyspermum
ქოლგისერთა ოჯახის მცენარეა. აფრიკასა და აზიაში ცნობილია ოცამდე ჯიში. მეტნაკლები მნიშვნელობა აქვს ერთწლოვან სურნელოვან აიოვანს - Trachyspermum ammi (Carum ajowan), რომელსაც სწორმდგომი, განტოტვილი ღერო, წვრილხაზოზოვანი, ფრთისებრი ფოთლები, პატარ-პატარა ყვავილები, იისფერი ან თეთრი აქვს. ნაყოფი წვრილი და სპეციფიკურსურნელიანია. თესლი შეიცავს ეთერულ ზეთს, ცხიმოვან ზეთს, ცილებს. ეთერული ზეთი, თავის მხრივ, შეცავს თიმოლს, რომელიც ძლიერი ანტისეპტიკური საშუალებაა. ამავე დროს, აიოვანი გამოიყენება წამლებისათვის სურნელის მისაცემად.
ინდური ლოტოსი
Nelumbo
წყლისა და ხმელეთის მრავალწლოვან ბალახოვან მცენარეთა გვარი. აქვს გრძელყუნწიანი, წყალზე მოტივტივე და წყლის ზემოთ ამოშვერილი დიდი, ფარისებრი ფოთლები და ეული ყვითელი ან ვარდისფერი ყვავილები. ლოტოსის 2 სახეობა გავრცელებულია ორივე ნახევარსფეროს ზომიერ სარტყელსა და ტროპიკებში. ვარდისფერყვავილებიანი (Nelumbo nucifera) გავრცელებულია ინდოჩინეთისა და ინდოსტანის ნახევარკუნძულებზე.
ინდოეთსა და ჩინეთში ლოტოსი ძველთაგანვე საღვთო მცენარედ არის მიჩნეული. (Nelumbo lutea) იზრდება ჩრდილოეთ და ცენტრალურ ამერიკის ატლანტიკურ სანაპიროებსა და კუნძულებზე. ლოტოსის ყველა ნაწილში და კაუჩუკია, ყუნწებსა და და ღივებში — შხამიანი ნივთიერება ნელუმბინი. თესლსა და ფესურებს საჭმელად და საქონლის საკვებად იყენებენ. ე. წ. ეგვიპტური ლოტოსი შეიცავს ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებს, ალკალოიდებს და ფლავონოიდებს.
როგორც სამკურნალო მცენარე, ლოტოსი უძველესი დროიდან იყო ცნობილი აღმოსავლეთში. ჩინურ, ინდურ...მედიცინაში მას იყენებდნენ მატონიზერებელ, კარდიოტონურ და ზოგადმომაძლიერებელ საშუალებად.
ინდური ჟასმინი
Jasminum sambac
სპარს. იასემინ
ორი სახის დეკორატიული მცენარე - ბაღისა და ნამდვილი. ფოთოლმცვენია. ბუჩქი ან ლილიაა. ფოთლები საპირისპირო, კვერცხისებრი, დაკბილული. ყვავილები ოთხნაწილიანი, თეთრი, ყვითელი ან მოწითალო. ნაყოფი კოლოფია. საქართველოში იზრდება სამკურნალო ჟასმინი Jasminum officinale, რომელიც აწესრიგებს ქალის სასქესო სისტემას, გამოიყენება თერაპიული და კანის დაავადებებისათვის. აძლიერებს სისხლის მიმოქცევას, იყენებენ ინჰალაციისათვის, აბაზანებისათვის.
იორდასალამი
Paeonia L.
ქართლ., ქიზიყ. ტყის ყაყაჩო; კახ. გუგულისკაბა; ზმ. რაჭ. გუგული; ქვ. რაჭ. ყაყაჩო; საბა იორდასალები; ნ.კ. იორდანეს სალამი
ამ სახეობის წარმომადგენელთა უმრავლესობა მრავალწლიანი ბალახია მსხვილი ძირებით, ზოგი წარმომადგენელი ნახევრად ბუჩქია. ფოთლები სამნაწილიანია, რთული.
საკმაოდ მოზრდილი ყვავილები ჩნდებიან სათითაოდ. ისინი ორსქესაა. ნაყოფი პარკუჭია, რომელშიც განთავსებულია თესლები. ხალხურ მედიცინაში იორდასალამის ნაყენი გამოიყენება გულის, სისხლნაკლულობის, ხველის სამკურნალოდ. აწესრიგებს საკვებგადადამამუშავებელ სისტემას, აძლიერებს მადას და მჟავიანობას; იყენებდნენ მთვრალების გამოსაფხიზლებლადაც. არის ძლიერი დამამშვიდებელი საშუალება. ხალხური მედიცინა იყენებს ნიკრისის ქარის, რევმატიზმის, ბრონქიტის, კუჭ-ნაწლავის დაავადების, კუჭაშლილობის საწინააღმდეგოდ.
იპეკო
Cephaelis ipecacuanha
ერ. ოქროს-ძირი.
ველურად იზრდება ტენიან ტროპიკულ ტყეებში. კულტივირებულია ორივე ნახევარსფეროს ტროპიკებში. მისი სიმაღლეა 15-40 (60) სმ. აქვს წვრილი ყვავილები. ფესვები შეიცავს ალკალოიდებს (ემეთინი, ცეფაელინი და სხვა). იყენებენ ამოსახველებელ და სასაქმებელ საშუალებად.
ირმის-ენა
Phyllitis scolopendrium
ფშ. ლაოშა; ლეჩხ. ისიდორეს ბალახი; გურ., ქვ. იმერ. ძროხიენა, ტყის ტაბელა, ფურიენა; ჭან. გელენა, გენოლა, ფუჯიში ნენა; მეგრ. ფუჯიში ნინა.
სახელი დაერქვა დიდი, მწვანე და ენის ფორმის ფოთლების გამო. ტენისმოყვარული მცენარეა. გამოიყენება ხალხურ მედიცინაში და ჰომეოპათიაში.
ისპანახი
Spinacia
საბა სპანძელა.
ან ბალახოვანი მცენარის გვარი. შუა აზიაში, ირანსა და კავკასიაში ცნობილია 3 სახეობა. ყველაზე გავრცელებულია Spinacia oleracea. ისპანახის 25-50 სმ აღწევს, აქვს სამკუთხა-შუბისებური ან კვერცხისებრ წაგრძელებული სადა ან გოფრირებული ფოთოლი. კარგად იტანს სიცივეს, სწრაფად იზრდება. აშენებენ ზომიერი ჰავის ქვეყნებში. იყენებენ კულინარიაში. სამკურნალოდ გამოიყენება ფოთლები და ყლორტები. შეიცავს ცილებს, ცხიმებს, ვიტამინებს, კაროტინს, მინერალურ მარილებს, საპონინებს, ფლავონოიდებს, ექსტრატულ ნივთიერებებს, ორგანულ მჟავეებს, ნახშირწყლებს, ამინომჟავებს, მინერალურ მარილებს, იოდს. არის შარდმდენი, სასაქმებელი, მეტეორიზმის საწინააღმდეგო საშუალება. სამკურნალო პროდუქტად იყენებენ სისხლნაკლულობისას, ჰიპერტონიის, შაქრიანი დიაბეტის, ტუბერკულოზის, ნერვიული სისტემის დაავადების, გასტრიტის, ენტეროკოლიტის, კუჭაშლილობის, მეტეორიზმის დროს.
იფანურა
Dictamnus caucasicus Fisch.
სამხ. მყრალა-ყვავილი; ლეჩხ. მოიფნიე, მეიფუნია; ზმ. იმერ. ორსუნელა.
მებაღეობაში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მცენარე. აუცილებელი მისი გარეგნული ცოდნა, რადგან მასთან უბრალო შეხებაც კი იწვევს ძნელადშესახორცებელ დამწვრობას, შესუნთქვა კი ძლიერ აღიზიანებს სასუნთქ სისტემას. იფანურა მაღალი, ლამაზი მცენარეა. ფოთლები მორიგეობითი აქვს, ვარდისფერი, სხვადასხვა ფორმისა. ნექტარის შემცველი ყვავილები შეკრულია ფუნჯებად. აქვს ჩამოშვებული ძაფები. ყვავილობს მაის-ივნისში. ნაყოფიც შხამიანია. მისი მიკარება არ შეიძლება.
იფანურას უჯრედები გამოყოფენ არა მარტო ეთერულ ზეთს, არამედ იპრიტის მსგავს დამაჩირქებელ ნივთიერებას. ბუშტუკები სხეულზე ჩნდება შეხებიდან რამდენიმე საათში და შეხორცების შემდეგ აუცილებლად ტოვებენ იარებს. მედიცინაში მისი გამოყენება ხდება მცირე დოზებით. ის ოფიცილურ ფარმაკოპეაში შეტანილი არ არის, მაგრამ ხალხურ მედიცინაში ხმარობენ ანტისპაზმოლიტურ და რევმატიზმების საწინააღმდეგო საშუალებად. ევროპასა და კავკასიაში მისგან ამზადებენ არომატულ წყალს, ხოლო საქართველოსა (მრგვალი წამალი) და უკრაინაში კულინარიაშიც იყენებენ.
შემოგვიერთდი ფეისბუკზე