სამკურნალო მცენარეების ლექსიკონი-გ

გარგარი  

       Armeniaca

ხეხილოვანი ხეებისა და ბუჩქების გვარი ვარდისებრთა ოჯახისა. ხის სიმაღლე 15 მ აღწევს. ფოთოლი ელიფსური ან განიერკვერცხისებრია; ყვავილი თეთრი ან ვარდისფერი და ფოთოლზე ადრე იშლება. ნაყოფი კურკიანია, ხორცოვანი ან მშრალი; აქვს ხავერდოვანი, იშვიათად - გლუვი კანი.

გარგარი სინათლისა და სითბოს მოყვარული, გვალვაამტანი მცენარეა. მოსავალს იძლევა მყნობიდან მესამე-მეოთხე წელს. ხარობს ჩრდილოეთ ინდოეთში, ირანში, ჩინეთში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ ამერიკასა და  ავსტრალიაში, შუა აზიაში, ამიერკავკასიაში. გარგარის ნაყოფი შეიცავს შაქრებს, ვაშლის, ლიმონისა და სხვა მჟავებს; პექტინურ ნივთიერებებს, კაროტინს; თესლი - ცხიმს. იყენებენ ნედლად, ჩირად და დაკონსერვებულს (კომპოტი, წვენი და სხვა).

საქართველოში გარგარი გავრცელებულია უმთავრესად კახეთსა და ქართლში. სამკურნალოდ გამოიყენება ნაყოფი და თესლი. გარგლის რბილობი (მშრალი სახით) მაღალკალორიულია. აქვს გამამაგრებელი, სუსტი შარდმდენი, ათეროსკლეროზის საწინააღმდეგო თვისებები. აუმჯობესებს ნივთიერებათა ცვლას. იყენებენ ვიტამინების ნაკლებობისას და გულის სისხლძარღვების სისტემის დაავადებისას.

გერანი, ზეთის ნემსიწვერა           

Pelargonium roseum Ait.

ბერძ.geranos, წერო

1.დეკორატიული მცენარე; აშენებენ ოთახებსა და ბაღებში; ნემსიწვერა. 2.ზეთის ნემსიწვერა; შეიცავს მაღალი ღირსების ეთეროვან ზეთს.მრავალწლოვანი, ძლიერ დატოტვილი ბუჩქ-ბალახა ეთერზეთოვანი მცენარე ნემსიწვერასებრთა ოჯახისა. აქვს 5-7 ნაკვთად დაყოფილი, გულისებრი და ღეროზე მოგირეობით განლაგებული ფოთოლი. გერანის სამშობლოა სამხრეთ აფრიკა. გავრცელებულია საქართველოში, სომხეთსა და ტაჯიკეთში. მოჰყავთ როგორც ერთწლოვანი კულტურა, რადგან 3-იდან 5°C ტემპერატურაზე იღუპება. გერანის შებუსული ღეროსა და ფოთლებისაგან ღებულობენ ვარდის სურნელის მქონე, გამჭირვალე, მომწვანო, ზოგჯერ კი მოყვითალო ეთეროვან ზეთს, რომელიც შეიცავს ციტრონელოლის სპირტს; გერანიოლს, ლინალოოლსა და მენთოლს. გერანის ზეთს იყენებენ პარფიუმერიაში, საპნის წარმოებაში, კოსმეტიკასა და კვების მრეწველობაში. გერანს იყენებენ მედიცინაშიც. იგი სასარგებლოა ნევრასთენიით, უძილობით, ჰიპერტონიით, გულისა და კუჭ-ნაწლავით დაავადებულთათვის; განსაკუთრებით კარგად მოქმედებს ქრონიკულ გასტრიტზე, სიმჟავეზე; ნაღველზე, ნაღვლის ბუშტზე. არის კარგი დამამშვიდებელი. მის ნაყენს იყენებენ ფაღარათის, დიზენტერიის, თირკმლების დაავადების, ნიკრისის ქარის დროს; არის კარგი სისხლაღმდგენი.

 გველთავა      

Dracocephalum moldavikum L

ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარე, სიმაღლით 20-25 სმ; ღეროოთხწახნაგაა; ფოთლები გულისებრი; ყვავილები- მოლურჯო-მოლილისფრო; ყვავილობს ივნის-ივლისში. იზრდება ველებზე, ტყისპირებში, შერეულ ტყეებში.  შეიცავსეთერზეთებს.

 ხალხურმედიცინაშიგამოიყენებამისიწყალშინაყენი; იღებენ მუცლის ტკივილის, ყელის ტკივილის, განსაკუთრებით, სპაზმების შემთხვევაში; ასუფთავებენგამონაყარებს. მკურნალობენ რევმატიზმს.

გველისკოვზა      

Cynanchum funebre Kusn.

ლეჩხ. გესლის წამალი; სვან. მიწერილ.

40-70 სმ სიმაღლის მცენარეა. ფოთლები თითქმის მჯდომარეა, 7 სმ-მდე სიგრძისა, გულის ფორმისა; ყვავილები მუქი-წითელი, თითქმის შავი. გავრცელებულია კავკასიაში. იზრდება ფერდობებზე. გველისკოვზას ყველა სახეობა შხამიანია, შეიცავს გლუკოზიდს, დინცეტოქსინს. ახასიათებს ხანგრძლივი ვეგეტაცია. ამიტომ, როცა სხვა ბალახები ხმება, ცხოველები მას ეტანებიან და, შედეგად, იწამლებიან. გველისკოვზას მოქმედ ნივთიერებად ითვლება ვინცეკოქსინი, რომელიც მოქმედებს გულზე. მიუთითებენ საპონინების არსებობაზეც. მისგან გამოიყოფა ალკალოიდი ანტოფინი C23H25NO3 და ორი დაუხასიათებელი ფუძე. მისი დალევა იწვევს ღებინებას, გულისრევას, ფაღარათს, საერთო აღგზნებას, გულის გაჩერებას.

გველის სურო      

Vinica herbacea Waldst , Vinca

კახ. მიწაფართხა; ზ. იმერ., აჭარ. სუროვანდა, სუროვარდი; იმერ. მიწის სურო; ლეჩხ., ოკრ. სუროწვრილა; მეგრ. გვერიში ცურუ, მურხვანტალა.

მრავალწლოვანი მიწაზე გართხმული ბალახია. აქვს მოპირისპირე, ხშირად ტყავისებრი მოზამთრე ფოთლები. ფოთლები  ელიფსურია, წვეტიანი წვეროთი (იშვიათად ბლაგვი), პრიალა, ზევიდან მწვანე, ქვევიდან - მონაცრისფრო-მწვანე,  ნაყოფი მოგრძოა. აქვს თეთრი, ცისფერი ან მოლურჯო-იისფერი ერთეული ყვავილები. ყვავილები არ არის მრავალრიცხოვანი, მოთავსებულნი არიან ფოთლების უბეებში, გრძელ ყუნწებზე. გვირგვინი მილისებრ-ძაბრისებრია, მუქი-ლურჯი ფერის, ხუთად დაყოფილი. წვრილი ჰორიზონტალური ფესურა, სიგრძით 50-70 სმ, რომელიც მუხლებში გამოიღებს ვერტიკალურ ფესვებს. ვეგეტატიური ღეროები მიწაზეა გართხმული. სიგრძით 100-150 სმ, ნიადაგში ფესვგადგმული, გენერაციული ღეროები სწორმდგომია, სიმაღლით 30-35 სმ.  ცილინდრული ფორმის.  ყვავილობს აპრილ-მაისში. გველის სურო გავრცელებულია ბუჩქნარებში, ტყის პირებში და სტეპებში. ევროპასა და დასავლეთ აზიაში გავრცელებულია 7 სახეობა, საქართველოში - 2 სახეობაა. დეკორატიულია, აშენებენ აგრეთვე როგორც სამკურნალო მცენარეს. სამკურნალოდ გამოიყენება გველის სუროს ფოთლები. სუროს სამკურნალოდ უძველესი დროიდან იყენებენ როგორც შემკვრელ, სისხლდენის შემაჩერებელ, ჭრილობის შემახორცებელ და სისხლის გასასუფთავებელ საშუალებას. გველის სუროს შემადგენლობაში შედის ალკალოიდები - ვინკამინი, იზოვინკამინი, რეზერპინი, ჰერბადეინი, პუბესცინი და სხვა. აღმოჩენილია გლიკოზიდი ვინკოზიდი, სათრიმლავი ნივთიერებები, ფლავონოიდები (რობინინი), ტრიტერპენი. გველის სუროს ალკალოიდებს, რომელთა ბაზაზეა მიღებული პრეპარატები  - ვინკაპანი, დევინკანი და სხვა. იყენებენ I და II სტადიის ჰიპერტონული დაავადებების, თავის ტვინის ათეროსკლეროზის დროს, აგრეთვე იმ დაავადებების შემთხვევაშიც, რომლებსაც თან ახლავს თავის ტვინის სპაზმები; კარგი თერაპიული ეფექტი აქვს ტაქიკარდიის დროს. მასში შემავალი ალკალოიდი ვინინი  ამცირებს სისხლის წნევას. გველის სუროს იყენებდნენ აგრეთვე ცხვირიდან, ფილტვებიდან, საშვილოსნოდან სისხლის დენის, ფაღარათების, ციების, მალარიის, ხველის დროს და ა.შ. მის ნახარშს კომპრესებად  ხმარობენ ეგზემებისა და გამონაყარების დროს. გველის სუროს ნახარშს ივლებენ პირის ღრუს ლორწოვანი გარსის დაავადებებისას და კბილის ტკივილის დროს.

გვერდელა           

Pimpinella saxifraga L.

ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარე. იზრდება  30-70 სმ. აქვს თითისტარისებური ძირი და სწორი ღერო. ზედა ნაწილი თითქმის განუტოტველია. ღეროსთან ფოთლები წყვილფრთოვანია, დაკბილული ან მთლიანი. თეთრი ყვავილები ქოლგებადაა შეკრული; ნაყოფი ოვალური ტყუპთესლაა. ყვავილობს ზაფხულში. გავრცელებულია მდელოებსა და მინდვრებზე, მეჩხერ ტყეებში, ბუჩქნარებში. სამკურნალოდ გამოიყენება ფესვები, რომლებიც შეიცავს ფისებს, საპონინებს, ეთერზეთებს, მარილებს, ორგანულ მჟავეებს, სახამებელს, მთრიმლავ ნივთიერებებს. იყენებენ როგორც ამოსახველებელ, შარდმდენ, ოფლმდენ, ანტიმიკრობულ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას. მის ნაყენს იყენებენ ბრონქების ანთების საწინააღმდეგოდ; საშარდე ბუშტისა და თირკმლების დაავადების, კუჭის კატარისა და ავთვისებიანი სიმსივნის დროს. ხელს უწყობს სისხლის მიმოქცევას.

გვიმრა           

ბილონცა

გვიმრა მდედრობითი, მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა ათირიუმისებრთა ოჯახისა. გავრცელებულია ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ტყის ზონაში ტენიან დაჩრდილულ ადგილებში. საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ტყის გვიმრაა. კოლხეთში გვხვდება ტყის ყველა სარტყელში. აღმოსავლეთ საქართველოში, ძირითადად, ტყის ზედა სარტყელშია, ნაწილობრივ შუაშიც. კარგად ხარობს ტენიან ფართოფოთლოვან და წიწოვან ტყეებში, სადაც იგი ხშირად ბალახოვანი საფარის დომინანტია. იზრდება საქართველოს ყველა რაიონში ჯავახეთის, ქიზიყისა და გარდაბნის გარდა. მდედრობითი გვიმრა სამკურნალო (ჭიების გამომდენი საშუალება) და დეკორატიული მცენარეა.

გვიმრა ეწერისა (Pteridium tauricum), მრავალწლოვანი სპოროვანი, ფესურიანი მცენარეა გვიმრისებრთა ოჯახისა. მისი სიმაღლე 2 მ–ს აღემატება. ფოთოლი ფრთისებრ დანაკვთული აქვს, მრავლდება ფესურითა და სპორებით. გავრცელებულია უმეტესად დასავლეთ საქართველოს ტყის ზონაში. ჭარბტენიან ადგილებს ვერ ეგუება. ძნელად მოსასპობი სარეველაა, ასარევლიანებს პლანტაციებსა და ნათესებს.

გვირილა       

Matricaria

ზ.იმერ. ირაგა; ქვ.იმერ. გურ. ქამენია, კამანია;< მეგრ. ქამენია, ქამანია; ჯავახ., მესხ. ყვითელგულა; მთარაჭ. კაკული.

გვირილა რთულყვავილოვანთა ოჯახის რამდენიმე გვარის მცენარეთა კრებითი სახელწოდება. უფრო მეტად ამ სახელწოდებით ცნობილია Pyrethrum-ის გვარი, რომლის 100-მდე სახეობა გავრცელებულია ევრაზიის ზომიერ ზონაში და ნაწილობრივ ჩრდილოეთ ამერიკაში, უმრავლესობა კი კავკასიაში, ხმელთაშუაზღვისპირეთსა და წინა აზიის ქვეყნებში. საქართველოში 24 სახეობაა, მათგან 10 სახეობა კავკასიის ენდემია, 3 - საქართველოსი. იზრდება მთის ქვემო სარტყლიდან მოკიდებული ალპურ სარტყლამდე მდელოებსა და მაღალბალახეულში, ტყისპირებსა და ბუჩქნარებში, ტენიან და დაჭაობებულ ადგილებში, ქვიან და კლდოვან კალთებზე, ჩამონაზვავებზე და სხვა. ზოგი სახეობა სათიბ-საძოვრების სარეველაა, ზოგი სამკურნალოა (ბალზამური გვირილა - Pyrethrum balsamita): ინსექტიციდურ და ჰერბიციდულ ნივთიერებებს (პირეტრინსა და ცინერონს) შეიცავს დალმაციური გვირილა (Pyrethrum cinerarifolium) და წითელი ანუ კავკასიური გვირილა (Pyrethrum roseum).Pyrethrum parthenium-ს დეკორატიულ მებაღეობაში იყენებენ, ხოლო ე. წ. კალუფერი ანუ კანუფერი – ლიქიორების არომატიზაციისათვის. Doronicum-ის გვარიდან გვირილის სახელით ცნობილია ყვითელი გვირილა (Doronicum orientale), რომელიც უმთავრესად გავრცელებულია კოლხეთში, ნაწილობრივ კი ქართლში მთის შუა და ზემო სარტყლის ტყეებსა და ბუჩქნარებში, Leucanthemum-ის გვარიდან - მინდვრის გვირილა.

გვირილა სამკურნალო

Matricaria Chamomilla

სამკურნალო ანუ სააფთიაქო გვირილას კალათები შეიცავს ეთერზეთებს, რომლის შედგენილობაში შედის ხამაზულენი, კადირენი, ფლავონოიდები, ნიკოტინის, ასკორბინის. კაპრილის, იზოვალერიანის მჟავები; კუმარინები, ხოლინი, აპიგენინი, ფიტოსტერინი, შაქარი, ცხიმები, სპაზმოლიტური  ქმედების გლიკოზიდი, რომელიც ადუნებს კუნთებს, ანელებს ყელის ტკივილს.  მას ხმარობენ როგორც ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას ნაწლავების სპაზმების დროს. ეთერზეთის ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწილებს წარმომადგენენ ქამაზულენი და პროქამაზულენი. მედიცინაში გვირილას ყვავილების ნაყენს იყენებენ ანთების საწინააღმდეგო, ანტისეპტიკურ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებად პირის ღრუს დაავადებების (სტომატიტები და სხვა), ტონზოლიტებისა და ანგინის დროს. გვირილას უნიშნავენ მწვავე და ქრონიკული გასტრიტების, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულის, კოლიტების, ენტეროკოლიტების საწინააღმდეგოდ, ღვიძლისა და ნაღვლის სადინარი გზების დაავადების დროს. გვირილას პრეპარატები ამცირებენ ნაღვლის სადინარების სპაზმებს, აძლიერებენ ნაღვლის გამოყოფას, ამცირებენ ანთებით პროცესებს. ნაწლავების სპაზმებისა და მეტეორიზმისას იყენებენ გვირილის დამამშვიდებელ ჩაის. კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ანთებითი პროცესების, მეტეორიზმის, ფაღარათის, ნაღვლის სადინარების დაავადების დროს. ნიკრისის ქარისა და რევმატიული ტკივილების საწინააღმდეგოდ იკეთებენ გვირილის ყვავილების აბაზანებს. ბუასილის დროს გვირილას ხმარობენ გარეგან საშუალებად.;

გლედიჩია

Gleditschia tracanthos L.

კახ.ხეეკალა, ხელურსმანა, ლურსმანა, ჭოტი ხე;  ქიზიყ. დიდეკალა; იმერ. ქაჯეკალა, ღობის ეკალი, რუსული ეკალი, ქაცვი-ეკალი, დიდი ეკალი, საწოვარა;  დ.ჩ. ქრისტეს გვირგვინა; მეგრ. რუსულ აკაცი, ქარო აკაცია (ქარო აკაციას), რუსული აკაციში ძიგირი.

ფოთოლმცვივანი ხეების გვარი ცეზალპინიასებრთა ოჯახისა. ღეროსა და ტორებზე აქვთ მარტივი ან დატოტვილი ეკლები: ფოთლები ფრთართულია, პატარა მომწვანო ყვავილები მტევნებად არის შეკრებილი. ნაყოფი ბრტყელი პარკია. გლედიჩიას 12 სახეობა გავრცელებულია ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკაში, ზომიერსა და სუბტროპიკულ აზიაში, ტროპიკულ აფრიკაში. თალიშში (აზერბაიჯანი) ველურად აზრდება მხოლოდ ერთი სახეობა - კასპიური გლედიჩია (Gleditsia caspia), რომელიც კავკასიაში შემორჩენილი მესამეული პერიოდის ფლორის რელიქტია. კულტივირებულია 7 სახეობა. მათგან ძვირფასმექნიანი ჩრდილოამერიკული ჩვეულებრივი გლედიჩია (Gleditsia triacanthos) ძველთაგანვეა მოშენებული ყირიმის, კავკასიის (კერძოდ, საქართველოს) და შუა აზიის ბაღებსა და პარკებში. გლედიჩია სინათლისა და სითბოს მოყვარული, გვალვაგამძლე მცენარეა; იტანს ნიადაგის სუსტ დამლაშებას. იყენებენ ცოცხალ ღობედ, მინდორსაცავი ტყის ზოლების გასაშენებლად და სხვა მერქნისაგან ამზადებენ სხვადასხვა ნაკეთობებს, ნაყოფისაგან - ყავის სუროგატს. თაფლოვანია. სამკურნალოდ იყენებენ მწიფე ნაყოფს, ნორჩ ფოთლებს, თესლის პარკებს. ნაყოფი შეიცავს ტრიტერპენულ საპონინებს, ალკალოიდებს, ფლავონოიდებს, ლორწოს, მღებავ ნივთიერებებს, K, B და C ვიტამინებს. პარკები- მთრიმლავ ნივთიერებებს, გლიკოზიდებს; ფოთლები- ალკალოიდებს, C ვიტამინს. გამოიყენება მცენარის ყველა ნაწილი. აფართოებს სისხლძარღვებს, აღაგზნებს სასუნთქ ორგანოებს, დაბლა წევს სისხლის წნევას; მოქმედებს კუჭ-ნაწლავის დაავადებებზე, ბრონქეალურ ასთმაზე. ხალხურ მედიცინაში ნახარშებით მკურნალობენ ნაღვლის ბუშტს, კოლიტს, კუჭაშლილობას, ქრონიკულ გასტრიტს.

გობისცხვირა Brunella vulgaris L. (Prunella)

კახ. გარეული რეჰანი; ფშ. შავბალახა; ხევს. შავთავა; ზ.იმერ. ბუჩუჩა; გურ. ღორის ჩაი; აჭ. შავი აიშე, პერანგა.

მცენარის გვარი ტუჩოსანთა ოჯახისა. მრავალწლოვანი დაბალი ბალახებია. აქვთ საპირისპიროდ განლაგებული ფოთლები, კენწრულ თავთავისებრ ყვავილედად შეკრებილი იისფერი, თეთრი ან მოყვითალო ყვავილები. ევროპაში ველურად იზრდება გობისცხვირას 15 სახეობა. ყირიმსა და კავკასიაში — 3 სახეობაა; საქართველოშიც ფართოდაა გავრცელებული. თაფლოვანი მცენარეებია. Prunella laciniata-ს იყენებენ ხალხურ მედიცინაში. საწამლო ნედლეულად გამოიყენება ბალახი, რომელსაც ყვავილობის დაწყებისთანავე აგროვებენ. იგი შეიცავს საპონინებს, ეთერულ ზეთს, მთრიმლავ ნივთიერებას, კაროტინს, C და K ვიტამინებს. ბალახის ნაყენი მიიღება ჰიპერტონიის, პოლიართრიტის, სასუნთქი გზების, ეპილეფსიის, დიათეზის, ფაღარათის, ანთებითი გინეკოლოგიური დაავადებების დროს. ჰომეოპათიაში გამოიყენება ყელის ანთებითი დაავადებებისას. გარეგანად ნაყენი ან ნახარში გამოიყენება კომპრესებისათვის, გამოსარეცხად, გამოსავლებად, ქერტლის საწინააღმდეგოდ, სტომატიტის სამკურნალოდ.

გოგრა

Cucurbita

ინგ. გუგრა; იმერ., რაჭ. ლეჩხ. კვახი; გურ. აჭარ. ხაპი; აყირო;  ჭან. კაიში, ყოყორე, фელი; მეგრ. კოპეშია; სვან. კვახნეს, კოპეშია, აყირო. დ.ჩ. aq’iro. კვახი

ერთწლოვანიდა მრავალწლოვანი მხოხავი მცენარის გვარი გოგრისებრთა ოჯახისა. აქვს დატოტვილი და მიწაზე გართხმული ან საყრდენზე ასული ღერო, გრძელყუნწიანი და ბუსუსიანი ფართო ფოთოლი, დიდი ყვითელი, ზარისებური ყვავილი. ისხამს საკმაოდ დიდ სხვადასხვა ფორმისა და შეფერილობის ნაყოფს. თესლი მსხვილი, ოვალური, თეთრი ან მოყვითალოა. გოგრის სამშობლოა ამერიკა. მისი 13 სახეობიდან ფართოდაა კულტივირებული ერთწლოვანი 3 სახეობა: მსხვილნაყოფა ანუ გიგანტური გოგრა, რომლისგანაც გამოყვანილია სუფრის, საკვები და დეკორატიული ჯიშები - თეთრი თაფლა, მსხვილნაყოფა და სხვა; მაგარკანიანი ანუ ჩვეულებრივი გოგრა (ხოკერა, საქართველოში ძველთაგანვეა გავრცელებული). არის სუფრისა და დეკორატიული ჯიშები. ამ სახეობას ეკუთვნის ყაბაყი და პატისონი. მუსკატური ანუ ჯავზის გოგრა (საქართველოში ცნობილია თაფლა გოგრის, ხურჯინას, ბორჩალური გოგრის სახელით, გავრცელებულია ქვემო ქართლის დაბლობ ზონაში). გოგრა სითბოს მოყვარული გვალვაგამძლე მცენარეა. არსებობს გოგრის ბევრი მსხვილნაყოფა საკვები ჯიში. გოგრას იყენებენ საჭმელად, ცხოველთა საკვებად. გოგრის თესლისაგან ხდიან საჭმელ ზეთს. სამკურნალოდ გამოიყენება რბილობი და თესლი. რბილობი შეიცავს პექტინებს, ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, უჯრედისს, ორგანულ მჟავეებს, კაროტინს; კალიუმის, მაგნიუმის, რკინის მარილებს, შაქრებს, ფიტოსტერინებს, ვიტამინებს. თესლში არის ფიტოსტერინები, ორგანული მჟავეები, ფისები, ვიტამინები.

გოგრის რბილობს გააჩნია ნაღველმდენი, დამარბილებელი, ანთების საწინააღმდეგო და შარდმდენი თვისებები; აუმჯობესებს კუჭ-ნაწლავის მოქმედებას, არეგულირებს ნივთიერებათა ცვლას. თესლი გამოყენება ჭიის დასადენად. გოგრას იყენებენ ანემიის, ტუბერკულოზის, სიყვითლის, ჰიპოტონიის, ნევროზის, ნიკრისის ქარის, ქოლეცისტიტის სამკურნალოდ. იგი მდიდარია დასუსტებული თვალებისთვის აუცილებელი კერატინით. ხალხურ მედიცინაში გოგრისგან გამოხდილ წვენს იყენებენ თირკმლებისა და ღვიძლის დაავადების დროს.

გონგოლა       

Sisymbrium (Sisymbrium irio L., Sisymbrium loeselii L.)

ქართლ., ჯავახ., მესხ. ბარბარუკა; მოხევ. სამახაი, საცოცხაი;  მესხ. ცოცხა.

ერთ ან ორწლოვანი ბალახი ჯვარყვავილოვანთა ოჯახისა. იზრდება 25-50 სმ სიმაღლისა. სწორღეროიანი, განტოტვილი; ზედაფოთლები წვრილი და ლანცეტურია, ქვედა ფოთლები სხედან ფესურაზე, დაკბილულია; წვრილი, ყვითელი ყვავილები ქმნიან ფუჯებს; ნაყოფი ლანცეტური ძაფებია, რომლებიც დაშვებულია 10-15 სმ სიგრძეზე; თესლები მოწითალო-მოყავისფრო, დაკუთხულები და შხამიანი. ყვავილობს მაისიდან ნოემბრამდე; ნაყოფს იძლევა აგვისტოში. მის წყალში ნაყენს იყენებენ სასუნთქი გზების, ფილტვების ტუბერკულოზის, ცინგის, შარდის შეკავების, წყლისას სამკურნალოდ.

გონგოლა სამკურნალო

Sisymbrium officinale (L.) Scop. (Erysimum officinale L.)

ერთ ან ორწლოვანი ბალახი ჯვარყვავილოვანთა ოჯახისა. იზრდება 25-50 სმ სიმაღლისა. სწორღეროიანი, განტოტვილი; ზედა ფოთლები წრილი და ლანცეტურია, ქვედა ფოთლები სხედან ფესურაზე, დაკბილულია; წვრილი, ყვითელი ყვავილები ქმნიან ფუჯებს; ნაყოფი ლანცეტური ძაფებია, რომლებიც დაშვებულია 10-15 სმ სიგრძეზე; თესლები მოწითალო-მოყავისფრო, დაკუთხულები და შხამიანი. ყვავილობს მაისიდან ნოემბრამდე; ნაყოფს იძლევა აგვისტოში. მის პრეპარატებს აქვს შარდმდენი, ანთებისსწინააღმდეგო, ანტისეპტიკური, ჭრილობის შემახორცებელი და მადის მოსამატებელი თვისებები. ხალხურ მედიცინაში იყენებენ მწვავე რესპირაციული დაავადებების, გაციების, ბრონქიტის, ბრონქეალური ასთმის, ლარინგიტის, ფილტვების ანთების, თირკმლების ანთების, შარდის ბუშტის ანთების, ქრონიკული გასტრიტის, ქრონიკული კოლიტის...შემთხვევაში. იყენებენ სტომატიტის, ანგინის, ჭრილობებისა და წყლულების სამკურნალოდ.

გრაკლი

Spiraea

ფშ. ბრაწი; თუშ. მაკატი, მახატი; ხევს. მაქაცი; მთიულ. ჩინჩხი; მეგრ. ჩიბარი, ჩიბაბარი.

50-80 სმ სიმაღლის ბუჩქია, ყავისფერი, დაშვებული ტოტებით; ფოთლები მოგრძო-ელიფსური; ყვავილები თეთრი, 5-8 სმ დიამეტრით; შეკრებილია ყვავილედად. ყვავილობს ივნისში. აგროვებენ ივნის-აგვისტოში;

ბალახი შეიცავს ეთერულ სალიცინის ალდეგიდომს, ჰელიოტროპინს, სალიცილის მჟავს, ცხიმს, მთრიმლავ ნივთიერებას, სპირენს, ბევრ ვიტამინს. ფოთლებში არის ეთერული ზეთი, გლიკოზიდისპირენი, ყვითელი საღებავი ნივთიერება.

 გრაკლით მკურნალობენ გაციებას, გამოიყენება თავისა და მუცლის ტკივილისას, უძილობისა და სულის ხუთვისას, ანთებითი პროცესებისას, აჩერებს სისხლდენას, ახორცებს დამწვრობებსა და ჭრილობებს. აშუშებს მწერებისა და ქვეწარმავლები ნაკბენს. ხმარობენ ართრიტის, მასტიტის, ცხიმგროვების, უშვილობის, კიბოსა და სხვა დაავადებების სამკურნალოდ. იგი ხელს უწყობს ათეროსკლეროზის და თრომბოწარმონაქმნების რეგრესს. იყენებენ დიაბეტის წინააღმდეგ. ნაყენი გამოიყენება ფურუნკულების, ძირმაგარების, კანის სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ. აჩერებს თმისცვენას.

გრეიპფრუტი

Citrus paradisi Macf.

ინგლ.grape-fruit

1.ციტრუსოვანი ხეხილი. 2. ამ ხეხილის ნაყოფი, არომატული და მომწარო-ტკბილი გემოს მქონე.

ხეხილოვანი მცენარე ციტრუსოვანთა გვარისა. სიმაღლე 15 მ აღწევს. აქვს დიდი, ოვალური, ტყავისებრი ფოთოლი, თეთრი ყვავილი, მსხვილი და მომრგვალო ნაყოფი, ქსელი, ღია ყვითელი, ბზინვარე კანი, ყვითელი, იშვიათად — ვარდისფერი, ძლიერ წვნიანი და არომატული ტბილობი. ნაყოფი შეიცავს  წყალს;  შაქარს,  მჟავებს; კანი —  პექტინოვან ნივთიერებას. 100 გ წვენში დაახლოებით 45 მგ C ვიტამინია. გრეიპფრუტის ნაყოფი დიეტური და სამკურნალოა, ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას, მადის აღმძვრელია. იყენებენ ნედლად, კომპოტის, მურაბისა და წვენის დასამზადებლად.

გუგულის-კაბა Orchis maculata L

ორქიდიასებრივთა ოჯახის ორწლიანი, ფესვ-ბოლქვიანი ბალახოვანი მცენარე. საყრდენი ღერო მკვრივი, ერთეული, სწორი; აქვს ლანცეტისებრი, 6-15 სმ სიგრძის  4-8 ფოთოლი, ზემოდან მუქი-მწვანე, იისფერი წერტილებით, ქვემოდან ღია მწვანე; ყვავილები ღია მომწვანო; ნაყოფი კოლოფია მრავალრიცხოვანი წვრილი თესლით. ყვავილობს მაისიდან ივლისამდე, მწიფს ივლის-აგვისტოში. ხარობს კავკასიაში. გამოიყენება ნორჩი ფესვ-ბოლქვები, რომელთაც ყვავილობის შემდეგ აგროვებენ. იყენებენ  პირდაპირ ბოლქვებს ან ამზადებენ  ფხვნილს. ფესვ-ბოლქვები შეცავს ლორწოს, სახამებელს, პენტოზანებს, მეთილპემტოზანებს, პოლისაქარიდს, კაროტინებსა და მწარე ნივთიერებას. ბალახი შეიცავს გლიკოზიდ ლოროგლოსინს, ფოთლები კუმარინებსა და მის გლიკოზიდებს.

მედიცინაში გამოიყენება ნაწლავების კატარისა და შხამით მოწამვლის დროს. მის ფხვნილს იღებენ ოყნებით.

გუგულის ყვავილი   

Coronaria  flos-cuculi

მრავაწლოვანი ბალახოვანი მცენარე. ევრაზიაში გავრცელებულია 5 ჯიში. აქვს ვარდისფერი, იშვიათად თეთრი ფოთლები;   ხარობს დასახლებების განაპირებში. მშრალ ადგილებშიც და ჭაობების გვერდითაც. ამ სახელით ცნობილია აგრეთვე    სხვა ყაყაჩოსებრნი, მედიცინაში უწოდებენ ადონისს. მისი ნაყენი ეფექტურია გაჭიანურებული ბრონქიტისას და გამოყოფს ორგანიზმიდან სისველეს. ხსნის ტკივილებს თირკმლებში, აჩერებს სისხლდენას საშვილოსნოდან; ნაყენს იყენებენ ღვიძლის ტკივილისას, კანის გამონაყრებზე წასასმელად.

გულყვითელა, ნარგიზელა

Calendula

ქართლ., კახ. ნარგიზი, კვირისტავა, ტასოყვავილი, ხლაკნია.

მრავალწლოვანიან ერთწლოვანი ბალახოვანი, იშვიათად ბუჩქ-ბალახა მცენარეებისგვარი რთულყვავილოვანთა ოჯახისა. აქვთ ჯირკვლოვანი ბუსუსებით შემოსილი 5-60 სმ სიმაღლისღერო, მოგრძო, ლანცეტაფოთლები, დიდი ზომის კალათა ყვავილედებად შეკრებილი მოყვითალო-ნარინჯისფერი ყვავილები. ევროპასა და აზიაში გვხვდება გულყვითელას 20-ზემეტი სახეობა. ძველთაგანვე ცნობილია დეკორატიული სახეობა Calendula officinalis, რომელსაც სამკურნალოდაც იყენებენ. საქართველოში იზრდება გულყვითელას 2 სახეობა: Calendula arvensis და Calendula gracilis.გულყვითელას კალათა ყვავილედი შეიცავს კაროტინს, ლიკოპინს, ვიოლაკსატინს, ციტროკსანტინს, სიტოსტერინს, ფისებს, ვაშლის, სალიცილის, ასკორბინისმჟავებს. გულყვითელას ხალხურ მედიცინაში იყენებენ როგორც ანტისეპტიკურ, ანთების საწინააღმდეგოდა ჭრილობის შემახორცებელ საშუალებას. გულყვითელას ნაყენის ხშირი გამოვლება პირის ღრუში ეფექტური საშუალებაა ღრძილების ანთების საწინააღმდეგოდ, ამცირებსან სრულიად წყვეტს ღრძილებიდ ან სისხლის დენას, ამაგრებს ღრძილების ქსოვილს. მის ნაყენს ივლებენ აგრეთვე ტონზილიტისა და ანგინისდროს. გულყვითელას ნაყენის დალევა აუმჯობესებ სგულის მუშაობას, ამცირებს შეშუპებას. იგი ასევე კარგად მოქმედებს გასტრიტების, კუჭისადა თორმეტგოჯანაწლავის წყლულის, კოლიტებისა და ენტეროკოლიტების დროს. განსაკუთრებით ეფექტურია გულყვითელას გამოყენება სააფთიაქო გვირილასა და ფარსმანდუკთან ერთად. გულყვითელას და სააფთიაქო გვირილის ნაკრები გამოიყენება როგორც ანტიბაქტერიული, სპაზმოლიტური, ანთების საწინააღმდეგო საშუალება, აგრეთვე ნაღვლის სადინარების სამკურნალოდ. აქვს   მატონიზირებელი ქმედება.