კარლ გუსტავ იუნგი. ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები. მეორე ლექცია. კამათი

 კამათი

 კითხვა:

 იცით, მინდა გუშინდელ საღმოს მივუბრუნდე. ლექციის დასასრულისათვის თქვენ უმაღლესი და უდაბლესი ფუნქციების შესახებ საუბრობდით და ბრძანეთ, აზროვნებითი ტიპი თავის გრძნობით ფუნქციას არქაულ ყაიდაზე ხმარობსო. მინდოდა მეკითხა: შებრუნებითაც სწორი გამოვა? როდესაც გრძნობითი ტიპი აზროვნებას ცდილობს, ისიც არქაულად აზროვნებს? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აზროვნება და ინტუიცია პრინციპულად უფრო მაღალ ფუნქციებად უნდა ჩავთვალოთ, ვიდრე გრძნობა და შეგრძნება? ამას იმიტომ გეკითხებით, რომ… სხვა ლექციებიდან ასე გავიგე, რომ შეგრძნება უდაბლესი ცნობიერი ფუნქციაა და აზროვნება – უფრო მაღალი. მართლაც, ყოველდღიურ ცხოვრებაში აზროვნება non plus ultra-დ* გვევლინება. პროფესორი (ამ პროფესორს როდი ვგულისხმობ), რომელიც თავის სამუშაო ოთახში ზის და აზროვნებს, თავის უაღრესად მაღლგანვითარებულ ტიპად თვლის და სხვებიც ასევე ფიქრობენ, ე.ი. მას უფრო მაღლა აყენებენ, ვიდრე, ვთვათ, გლეხს, რომელიც ამბობს: ,,ზოგჯერ ვზივარ და ვფიქრობ, ზოგჯერ კი უბრალოდ ვზივარ”.

 კ.გ. იუნგი:

 იმედია, ისეთი შთბეჭდილება არ შეგიქმენით, თითქოს როელიმე ფუნქციას უპირატესობას ვანიჭებდე. ძირითადი ფუნქცია თითოეულთან ყველაზე უფრო დიფერენცირებული და ასევე კი ნებისმიერი ფუნქცია შეიძლება იყოს. არავითარი კრიტერიუმი არ არსებობს, რომლის საფუძველზეც შეიძლებოდა გვეთქვა, რომ ესა თუ ის ფუნქცია, თავისთავად აღებული, ყველაზე უკეთესია. მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ ამა თუ იმ ადამიანის შეგუების თვალსაზრისით საუკეთესო ფუნქცია ისაა, რომელიც მასთან ყველაზე მეტადაა დიფერენცირებული, და რომ ის ფუნქცია, რომელსაც ძირითადი ფუნქცია ყველაზე უფრო გამორიცხავს, არასრულფასოვანია, – მისი განვითარებისათვის ხომ თავის დროზე არავის უზრუნია.

დღეს რატომღაც ინტუიციას უმაღლეს ფუნქციად მიიჩნევენ. მოსაწყენ ხალხს უყვარს ინტუიცია, – კეთილშობილი ინტუიცია! შეგრძნებითი ტიპი კი სულ იმას ფიქრობს, რომ სხვები არასრულფასოვან ადამიანებს წარმოადგენენ, რაკი მასავით რეალისტები არ არიან; ერთი თვითონაა მართალი კაცი, ყველა დანარჩენი კი ფანტაზიორია, არარეალისტი. ყველა თავის ძირითად ფუნქციას აყენებს ამქვეყნად ყველაფერზე მაღლა. ამ მხრივ საფრთხე გვემუქრება, მწარედ არ შევცდეთ. ჩვენს ცნობიერებაში ფუნქციათა ჭეშმარიტი განლაგება რომ შევიცნოთ, მახვილი ფსიქოლოგიური თვალია საჭირო. არსებობს ხალხი, რომელსაც სწამს, რომ მსოფლიო პრობლემები აზროვნების გზით გადაიჭრება. მაგრამ ოთხივე ფუნქციის მოშველიების გარეშე ჭეშმარიტება არ მოიპოვება. კაცმა სამყარო თუ გაიაზრა, ამით საქმის მხოლოდ და მხოლოდ მეოთხედ ექნება მოგვარებული; დანარჩენი სამი მეოთხედი, იქნებ, იმ ერთის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს.

 დოქტ. ერიკ ბ. შტრაუსი:

 თქვენ ბრძანეთ, რომ ასოციაციის ექსპერიმენტით პიროვნული არაცნობიერის შინაარსთა კვლევა შეგვიძლია. მაგრამ თქვენს მიერ მოყვანილ მაგალითებში გამომზეურებული ამბები ხომ პაციენტთა ცნობიერი მასალის გამოძებნა თუ გვინდოდა, შემდგომი ნაბიჯი უნდა გადაგვედგა და პაციენტისთვის დარღვეულ რეაქციებზე თავისუფალი ასოციაციების საშუალება მიგვეცა. მე ვგულისხმობ ასოციაციას სიტყვა ,,დანა”-ზე, რომელსაც პროფესორმა იუნგმა ასე საუცხოოდ ჩასჭიდა ხელი და უბედური შემთხვევის ამბავი გამოავლინა. მაგრამ ეს ამბავი ხომ პაციენტის ცნობიერებაში იყო, მაშინ როცა, თუკი სიტყვა ,,დანა”-ს ნამდვილად ახლდა არაცნობიერი ასოციაციები და თუკი ფროიდის აზრს ვიზიარებთ, შეგვეძლო გვევარაუდა, რომ ის კასტრაციის არაცნობიერ კომპლექსთან ან რაიმე ამგვართან იქნებოდა ასოცირებული. იმას კი არ ვამბობ, ასეა-მეთქი, მაგრამ, უბრალოდ, ვერ გამიგია, რას გულისხმობს პროფესორი იუნგი, როდესაც ამბობს, ასოციაციის ექსპერიმენტი პაციენტის არაცნობიერს სწვდებაო. დღეს ჩვენს წინაშე მოყვანილ მაგალითში ნამდვილად ცნობიერებას ეხება საქმე. ანდა, ყოველ შემთხვევაში, იმას, რასაც ფროიდი წინარეცნობიერს უწოდებს.

 კ.გ. იუნგი:

 ძლიერ მოხარული ვიქნებოდი, ცოტა უფრო მეტი გულისხმიერებით თუ დამიგდებდით ყურს. მე აღვნიშნე, რომ არაცნობიერი მოვლენები ძალზე ფარდობითი რამაა. თუკი ჩემთვის რაიმე არაცნობიერია, ის მხოლოდ ფარდობითადაა არაცნობიერი, სხვა პირობებში კი შეიძლება ცნობიერიც იყოს. პიროვნული არაცნობიერის შინაარსები გარკვეული ასპექტით სავსებით ცნობიერია, მაგრამ გარკვეულ გარემოებებში, ანდა რაღაც განსაზღვრული დროისათვის შეილება არ იყოს ცნობიერი.

 როგორ გავარკვიოთ, ცნობიერია თუ არაცნობიერი? – ვკითხოთ ცდის პირებს. სხვა კრიტერიუმი ცნობიერობა-არაცნობიერობის დასადგენად არ არსებობს. შევეკითხებიღ: ,,ხომ ვერ მეტყვით, აქა და აქ შეყოყმანდით თუ არა?” გეტყვიან: ,,არა, სულაც არ შევფერხებულვარ. მე მგონი, რეაქციის დრო იგივე მქონდა”. ,,იცით თუ არა, რომ რაღაცამ აქ დაგაბრკოლათ?” ,,არა”. ,,ხომ არ გახსოვთ, რა უპასუხეთ სიტყვა ,,დანა”-ზე? ,,სულ არ მახსოვს”. ფაქტების ასეთი შეუმჩნევლობა ძალზე გავრცელებული რამაა. ვინმე თუ მეკითხება, ამა და ამ კაცს იცნობ თუ არაო, შეიძლება ვუთხრა, არა-მეთქი, – ვერ ვიხსენებ და რა ვქნა; საიდან უნდა დავასკვნა, რომ ვიცნობ; მაგრამ მერე თუ მითხრეს, ამ ორი წლის წინათ შეგხვედრია, მავანი და მავანი კაცია, რომელსაც ესა თუ ის ჩაუდენიაო, ოჰ, როგორ არ ვიცნობ-მეთქი, მივუგებ. გამოდის, თან ვიცნობ და თან არა. პიროვნული არაცნობიერის ყველა შინაარსი ფარდობითად არაცნობიერია; კასტრაციისა და ინცესტის კომპლექსებიც. გააჩნია გარემოებებს: ხან მშვენივრად იციან ხოლმე მათ თაობაზე, ხან კი ისინი სრულიად არაცნობიერია. რაიმეს ცნობიერობის ფარდობითობა ძალიან აშკარაა ისტერის შემთხვევებში. აქ ხშირად შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ ისეთი რაღაცეები, რაც თითქოსდა არაცნობიერი ჩანს, მხოლოდ ექიმის წინაშე ყოფილა ასეთი, მომვლელი ქალის ანდა ნათესავების წინაშე კი – არა.

 ერთხელ ბერლინის ერთ კლინიკაში საინტერესო შემთხვევაზე დაკვირვების საშუალება მომეცა. ხერხემლის მრავლობითი სარკომააო, და ვინაიდან ექიმი, რომელმაც დიაგნოზი დასვა, განთქმული ნევროლოგი იყო, ცოტა არ იყოს, შევცბი კიდეც; მაგრამ მაინც მოვიკითხე ანამნეზი, და ძალიან კარგი ანამნეზი წარმომიდგინეს. როდესაც ვიკითხე, როდის იჩინა-მეთქი თავი სიმპტომებმა, აღმოჩნდა, რომ ეს იმდღევანდელ საღამოს მომხდარა, როცა პაციენტის ერთადერთი ვაჟიშვილი განცალკევდა და ცოლი შეირთო. პაციენტი ქვრივი ქალი იყო, აშკარად თავის ვაჟზე შეყვარებული, და მე განვაცხადე: ეს სარკომა კი არა, ჩვეულებრივი ისტერიაა, და ამას ახლავე დავაკონკრეტებთ-მეთქი. პროფესორს თავზარი დასცა ჩემი ინტელიგენტურობის, ტაქტის თუ რა ვიცი – რის ნაკლებობამ და, მოკლედ, იქიდან გამაძევა. მაგრამ ქუჩაში ვიღაც სირბილით წამომეწია – მომვლელი ქალი აღმოჩნდა, – და მითხრა: ,,ბატონო ექიმო, როგორი მადლიერი ვარ, რომ თქვით, ისტერიააო; მეც მაგას ვფიქრობდი”.

 დოქტ. ერიკ გრეემ ჰაუი:

 შეიძლება დოქტ. შტრაუსის ნათქვამს მივუბრუნდე? მართალია, გუშინ საღამოს პროფესორმა იუნგმა მისაყვედურა, მარტო სიტყვები გაინტერესებსო, მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ სიტყვათა მნიშვნელობის ნათელყოფა აუცილებელია. გიცდიათ თუ არა ოდესმე ასოციაციის ექსპერიმენტში სიტყვები ,,მისტიკური” ან ,,მეოთხე განზომილება” ჩაგერთოთ? ალბათ ასეთ გამოთქმათა ყოველ ხსენებაზე ძლიერ მეტყეობათა და გააფთრების კონცენტრირებულ რეაქციათა მთელ სერიას მივიღებდით. მე მინდა დავუბრუნდეთ საკითხს მეოთხე განზომილების შესახებ, ვინაიდან ის მე იმ შემაკავშირებელ რგოლად მესახება, რომელიც აუცილებლად გვჭირდება, რათა ერთმანეთს გავუგოთ. დოქტ. შტრაუსმა სიტყვა ,,არაცნობიერი” იხმარა, მაგრამ ახლა პროფესორ იუნგისაგან გავიგე, რომ თურმე ასეთი რამ არ არსებულა. თურმე არსებობს მხოლოდ ფარდობითად არაცნობიერი, რომელიც ცნობიერობის ხარისხზეა დამოკიდებული. ფროიდის მიმდევართა შეხედულებით, არსებობს რაღაც ადგილი, ნივთი, მთლიანობა, რომელსაც არაცნობიერს უწოდებენ. პროფესორ იუნგის მიხედვით კი, რამდენადაც გავიგე, მსგავსი არაფერია. მას მიმართებათა ცვალებად გარემოსთან აქვს საქმე, ფროიდს კი – დაუკავშირებელ ერთეულთა სტატიკურ გარემოსთან. უფრო ნათლად რომ ვთქვა, ფროიდი სამგანზომილებიანია, იუნგი კი მთელ თავის ფსიქოლოგიაში ოთხგანზომილებიაბია. ამიტომ თავს უფლებას ვაძლევ გავაკრიტიკო იუნგის მთელი ეს დიაგრამული სისტემა, ვინაიდან ამით ის ოთხგანზომილებიან სისტემას სამ განზომილებაში წარმოგვიდგენს, სტატიკურად აღწერს ისეთ რამეს, რისი არსიც მხოლოდ დინამიკაში ვლინდება და რაც, თუ არ განვსაზღვრეთ, ფროიდისეულ ტერმინოლოგიაში აგვერევა და გაუგებარი იქნება. იძულებული ვარ დაჟინებით მოვითხოვო გამოთქმათა დაზუსტება.

 კ.გ. იუნგი:

 ვისურვებდი, დოქტ. გრეემ ჰაუი პირდაპირი არ ყოფილიყო. მართალი ბრძანდებით, მაგრამ ასეთი რამეები კი არ უნდა თქვათ. როგორც მოგახსენეთ, მე ვცდილობდი რაც შეიძლება ფრთხილად ,,შემომეპარებინა”, თქვენ კი პირდაპირ თითს ადებთ ზედ და ოთხი განზომილებისა და სიტყვა ,,მისტიკურის” შესახებ ლაპარაკობთ, და მეუბნებით, ასეთ სიტყვა-გამღიზიანებლებზე ყველა ჩვენგანის რეაქციის დიდი დრო ექნებოდაო. სავსებით მართალი ხართ, ყველას ელდა ეცემოდა, – ჩვენ ხომ მხოლოდ დამწყებნი ვართ ჩვენს სფეროში. სწორია, გეთანხმებით, რომ ძალიან ძნელია ფსიქოლოგიას სიცოცხლე შევუნარჩუნოთ და სტატიკურ ერთეულებზე არ დავიყვანოთ. რასაკვირველია, თუკი სამგანზომილებიან სისტემაში დროის ფაქტორის შეყვანა გვინდა, მეოთხე განზომილების ტერმინებით მოგვიწევს ლაპარაკი. დინამიზმებისა და პროცესების შესახებ თუ ვისაუბრებთ, დროის ფაქტორი შემოდის და აი, მაშინ კი მთელი ქვეყნიერების ვაი-ცოდნა ჩვენს წინააღმდეგ მობრუნდება, – როგორ თუ სიტყვა ,,ოთხგანზომილებიანი” წამოგვცდა. ეს სიტყვა ტაბუს წარმოადგენს, და მას უნდა ვერიდოთ. მას თავისი ისტორია აქვს, და ამგვარი სიტყვების ხმარებისას განსაკუთრებული წინდახედულება გვმართებს. რაც უფრო შორს ვიჭრებით ფსიქიკის გაგებაში, მით უფრო მეტი სიფრთხილე უნდა გამოვიჩინოთ ტერმინოლოგიის მხრივ, – ეს უკანასკნელი ხომ ისტორიაულადაა ჩამოყალიბებული და შეუმოწმებელი დებულებებით სავსეა. რაც უფრო ღრმად შევდივართ ფსიქოლოგიის ძირეულ პრობლემებში, მით უფრო ვუახლოვდებით წარმოდგენებს, რომლებიც ფილოსოფიური, რელიგიური და მორალური დოგმებითაა დამუხტული. ამიტომ ზოგ რამეს რაც შეიძლება ფრთხილად უნდა მოვეკიდოთ.

 დოქტ. ჰაუი:

 თქვენი მსმენელები ისურვენდნენ, უფრო გაბედულად გამოგეთქვათ აზრი. ახლა სრულიად დაუფიქრებლად ვლაპარაკობ. ჩვენ ,,მე” სწორხაზობრივად როდი მიგვაჩნია. ჩვენ მზადა ვართ, ბირთვი, როგორც ,,თვითონ”-ის (,,Selbst”) ჭეშმარიტი ფორმა, ოთხ განზომილებაში განვიხილოთ, და მაშინ ერთ-ერთი ხედი სამგანზომილებიანი გამოსახულება იქნებოდა. თუ ეს ასეა, გთხოვთ ერთ კითხვაზე მიპასუხოთ: რა მოცულობისაა ეს ოთხგანზომილებიანი ბირთვი – ,,თვითონ”? პასუხს ასეთს მოველი: ,,თავად სამყაროსოდენა” (რაც კოლექტიური არაცნობიერის შესახებ თქვენეულ წარმოდგენასაც მოიცავს).

 კ.გ. იუნგი:

 დიდად მადლობელი ვიქნებოდი, შეკითხვას თუ გამიმეორებდით.

 დოქტ. ჰაუი:

 რა სიდიდისაა ოთხგანზომილებიანი ,,თვითონ”-ის ბირთვი? ვეღარ მოვითმინე და მე თვითონ ვთქვი პასუხი, სამყაროსხელაა-მეთქი.

 კ.გ. იუნგი:

 ეს ფილოსოფიური საკითხია, და მასზე პასუხის გასაცემად ბევრი რამ შემეცნების თეორიიდან უნდა ვისესხოთ. სამყარო ჩვენს მიერაა შექმნილი. მხოლოდ ბავშვურად მიამიტურ ხალხს სჯერა, რომ სამყარო ისეთია, ჩვენ რომ გვგონია. სამყაროს ხატება სამყაროს პროექციაა ,,თვითონ”-ის გავლით, ისევე როგორც ეს უკანასკნელი სამყაროს გაშინაგანებაა (ინტროექციაა). მხოლოდ ფილოსოფოსის განსაკუთრებული გონი* იჭრება სამყაროს ჩვეულებრივ ხატებას მიღმა, რომელშიც მხოლოდ სტატიკური და იზოლირებული ნივთებია. ჩვენ რომ მოვინდომოთ და ამ საზღვარს გავცდეთ, საშუალო დონის ადამიანის გონში მართლა მიწისძვრას გამოვიწვევდით, მთელი ძირი გამოეთხრებოდა, და ვერ გამიგია, რატომ უნდა ველტვოდეთ ასეთ არეულ-დარეულობას, არც პაციენტისთვის რომ არაა სასურველი და არც ექიმისთვის; ფილოსოფოსთათვის – რა ვიცი, შესაძლოა, სასიკეთოა.

 დოქტ. იან სუტიი:

 მე მინდა დოქტ. შტრაუსის შეკითხვას მივუბრუნდე. ჩემთვის გასაგებია, მას რისი თქმაც უნდა, და ვგონებ, იმის გაგებაც ძალმიძს, რასაც პროფესორი იუნგი ბრძანებს. როგორც ვხედავ, პროფესორი იუნგი არც აპირებს მიმართვის დამყარებას თავის საკუთარსა და დოქტ. შტრაუსის მოსაზრებათ შორის. მას კი სურდა გაეგო, თუ როგორ აშუქებს ასოციაციის ექსპერიმენტი ფროიდისეულ არაცნობიერს – იმ მასალას, რომელიც მართლა განდევნილ იქნა ცნობიერებიდან. რამდენადაც პროფესორ იუნგს გავუგე, მას ისა აქვს მხედველობაში, რასაც ფროიდი ,,იგი”-ს (,,Es”) უწოდებდა. ვფიქრობ, საჭიროა ჩვენ-ჩვენი შეხედულებები და ცნებები ისე განვმარტოთ, რომ შედარების საშუალება გვქონდეს, თორემ თუ ავდექით და ყველამ საკუთარი სკოლის მიხედვით, უკომენტაროდ ვილაპარაკეთ, რა გამოვა.

 კ.გ. იუნგი:

 იძულებული ვარ გავიმეორო, რომ ჩემი მეთოდები თეორიებს კი არ აღმოაჩენენ, არამედ ფაქტებს, და რასაც გიყვებით, ფაქტებია, რომლებიც ამ მეთოდებით დავადგინე. მე ვერსად ვნახავ კასტრაციის კომპლექსს, განდევნილ ინცესტს ან რამე ამდაგვარს – მე მხოლოდ ფსიქოლოგიურ ფაქტებს მოვიპოვებ და არა თეორიებს. იცით რა, თქვენ ფაქტებს მეტისმეტად ბევრ თეორიას ურთავთ და ალბათ, იმედი გაგიცრუვდათ, რაკი ექსპერიმენტები კასტრაციის კომპლექსს ან რაღაც ამგვარს არაფერს ავლენენ. მაგრამ კასტრაციის კომპლექსი თეორიაა; ასოციაციების მეთოდის საშუალებით ზუსტად აღწერილი ფაქტების მოპოვება ხდება, რომლებიც მანამდე უცნობი იყო და რომლებიც ამ კუთხით ცდის პირისთვისაც კი არ იყო ცნობილი. არანაირი მხრივ არ იცოდაო ამის შესახებ, ვერ ვიტყვი. როდესაც სამსახურში ვართ, ზოგი ისეთი რამ ვიცით, რაც ოფიციალური თანამდებობის შესრულებისას არ გვიცნობიერდება. ერთგან ისეთი რამეები ვუწყობთ. ვიმეორებ, რომ შეუძლებელია არაცნობიერის ემპირიული გამოკვლევა და იქ, ვთქვათ, კასტრაციის კომპლექსის ფროიდისეული თეორიის აღმოჩენა. კასტრაციის კომპლექსი მითოლოგიური წარმოდგენა, მაგრამ მას, როგორც ასეთს, ხომ ვერსად გადავეყრებით. რაც მართლა დაიძებნება – ესაა გარკვეული ფაქტები, რომლებიც სპეციფიკურადაა აკინძული და რომელთაც ჩვენ მითოლოგიურ თუ ისტორიულ პარალელებზე დაყრდნობით სახელს ვარქმევთ. მითოლოგიურ მოტივს ვერ აღმოვაჩენთ, მხოლოდ პიროვნული მოტივის დადგენაა შესაძლებელი, და ის თეორიის სახით კი არ იჩენს თავს, არამედ როგორც ადამიანური ცხოვრების ცოცხალი მოცემულობა. მისგან გამომდინარე შეგვიძლია ავაგოთ თეორია, ფროიდისეული იქნება ის, ადლერისეული თუ რომელიმე სხვა. რა გინდა და გულო – ყველაფერი შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ. სამყაროს მოცემულობათა შესახებ, და ბოლოს და ბოლოს იმდენი თეორია იარსებებს, რამდენიც ამის შესახებ მოაზროვნე თავი იქნება.

 დოქტ. სუტიი:

 პროტესტს ვაცხადებ! მე არც ამა თუ იმ თეორიით ვარ გატაცებული და არც იმას დაგიდევთ, რა ფაქტები დაიძებნება და რა – არა; მე დაინტერესებული ვარ გაგებინების საშუალებით, რომელიც უნარს გვანიჭებს ჩავწვდეთ იმას, რასაც სხვები გულისხმობენ, და ამიტომ მე იმ აზრისა ვარ, რომ ცნებები უნდა განვსაზღვროთ. უნდა ვიცოდეთ, ვინ რას გულისხმობს, მაგალითად, როდესაც ლაპარაკია ფროიდისეულ არაცნობიერზე. თუ რას ეხება სიტყვა ,,არაცნობიერი”, ეს, ბოლოს და ბოლოს, ასე თუ ისე ყველასათვის ცნობილია. ამიტომ მას გარკვეული სოციალური თუ თვალსაჩინოებრივი ღირებულება გააჩნია. მაგრამ იუნგი არ ცნობს სიტყვა ,,არაცნობიერის” ფროიდისეულ გაგებას და ამ სიტყვას ისეთი აზრით ხმარობს, რომელიც, ვფიქრობთ, იმას ემთხვევა, ფროიდი რომ ,,იგი”-ს უწოდებს.

 კ.გ. იუნგი:

 სიტყვა ,,არაცნობიერი” ფროიდს არ მოუგონია. ის გერმანულ ფილოსოფიაში დიდი ხნით ადრე იყო ცნობილი, – კანტთან, ლაიბნიცთან და სხვებთან, და ყოველი მათგანი რაღაცნაირად განსაზღვრავდა მას. განა არ ვიცი, რომ არაცნობიერის მრავალი განსხვავებული გაგება არსებობს; რასაც მე ვცდილობდი, ეს იყო – მოკრძალებით გადმომეცა, თუ რა შინაარსს ვდებ მასში მე. გულშიც არ გამივლია ლაიბნიცის, კანტის, ფონ ჰარტმანისა თუ სხვა დიდ ადამიანთა დამსახურების დაკნინება, მათ შორის – არც ფროიდის, ადლერის და ა.შ. მე მხოლოდ ის განვმარტე, რასაც მე ვგულისხმობ არაცნობიერის ცნებაში, ხოლო ფროიდი რა შინაარსს დებს მასში, ვფიქრობ, ყველასათვის ცნობილია. არ მეგონა, ვალდებული თუ ვიყავი მაინცდამაინც ისე ამეხსნა, რომ კაცისთვის, რომელიც ფროიდის თეორიის სისწორეში დარწმუნებულია და მისი თვალსაზრისი საკუთარ თვალსაზრისად გაუხდია, რწმენა შემერყია. სულაც არ განმიზრახავს თქვენი შეხედულებებისა და თვალთახედვის დანერგვა. მე მხოლოდ და მხოლოდ ჩემს საკუთარ აზრს მოგახსენებთ, და თუკი ვინმეს ის ჭკუაში დაუჯდა – ამაზე მეტი რაღა უნდა ვინატრო. ჩემთვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, რას ფიქრობენ საერთოდ არაცნობიერის შესახებ, თორემ მაშინ იძულებული ვიქნებოდი ვრცელი ახსნა-განმარტებები დამეწყო, თუ რა აზრით ხმარობენ ამ ცნებას ლაიბნიცი, კანტი და ჰარტმანი.

 დოქტ. სუტიი:

 დოქტ. შტრაუსმა იკითხა, თუ რა მიმართებაა არაცნობიერის თქვენეულ და ფროიდისეულ გაგებათა შორის. შესაძლებელია თუ არა რამენაირად მათი ზუსტად განსაზღვრულ მიმართებაში მოყვანა?

 კ.გ. იუნგი:

 დოქტ. გრეემ ჰაუიმ უკვე გასცა ამაზე პასუხი. ფროიდი ფსიქიკურ პროცესს სტატიკურად იხილავს, მაშინ როცა მე დინამიკურ, მიმართების აღმნიშვნელ გამოთქმებს ვიყენებ. ჩემთვის ყველაფერი ფარდობითია. გადაჭრით არაცნობიერი ჩემთვის არაფერია ამქვეყნად; ცნობიერებაში რამე წარმოდგენილი თუ არაა – ეს მხოლოდ გარკვეული ასპექტით. შეგვიძლია ამაზე სპეკულაცია ვაწარმოოთ: რატომაა რაღაც ერთი ასპექტით ცნობიერი და მეორეთი – არაცნობიერი. ერთადერთი გამონაკლისი, რომელსაც ვუშვებ, ესაა ძირითადი მითოლოგიური ნიმუშები, რომლებიც მთელი თავიანთი არსებით არაცნობიერია, რაც ფაქტებით შემიძლია დავასაბუთო.

 დოქტ. შტრაუსი:

 ხომ უნდა იყოს განსხვავება, როდესაც თქვენს ასოციაციის ექსპერიმენტს დანაშაულის დეტექტორად იყენებთ, და როდესაც, ვთქვათ, დამნაშავეობის არაცნობიერ განცდათა აღმოსაჩენად გჭირდებათ. იმ დამნაშავემ ხომ იცის როგორც თავისი დანაშაულის, ასევე მისი გამოაშკარავების წინაშე თავისი შიშის ამბავი. იმ თქვენმა ნევროტულმა პაციენტმა კი არც თავისი დანაშაულის შესახებ იცოდა რამე და არც თავისი შიშის შესახებ ამ დანაშაულთან მიმართებაში. შეიძლება ასე ძლიერ განსხვავებული შემთხვევებისათვის ერთი და იგივე ტექნიკის გამოყენება?

 თავმჯდომარე:

 იმ ქალს თავისი დანაშაული ხომ გაცნობიერებული არ ჰქონდა, თუმცაღა ბავშვს ნება მისცა ღრუბელი ეწოვა.

 კ.გ. იუნგი:

 ამ განსხვავებას ექსპერიმენტში ახლავე გიჩვენებთ. სურ. მე-7-ზე სქემატურადაა ნაჩვენები სუნთქვა ასოციაციის ექსპერიმენტის მსვლელობისას. აქ წარმოდგენილია 7 ჩასუნთქვის ოთხი სერია, რომლებიც სიტყვა-გამღიზიანებელთა მიწოდების შემდეგ აღირიცხებოდა. დიაგრამაზე შეჯამებულია ჩასუნთქვათა შედეგები ცდის პირთა საკმაოდ დიდი რიცხვის მიხედვით ინდიფერენტული და კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებლების მიწოდების შემდეგ.

 ,,ა”-ზე გამოსახულია სუნთქვა ინდიფერენტული სიტყვა-გამღიზიანებლების შემდეგ. პირველი ჩასუნთქვები სიტყვა-გამღიზიანებელთა მიცემის შემდეგ შემოკლებულია, მაშინ როცა შემდგომნი ნორმალურ მოცულობას აჩვენებენ.

 ,,ბ”-ზე, რომელიც კრიტიკულ სიტყვა-გამღიზიანებლებს ეხება, ჩასუნთქვის მოცულობა აშკარად შეზღუდულია, ზოგჯერ ნორმის ნახევრამდეც კია დასული. ,,გ”-ზე გამოსახულია სუნთქვის მიმდიანრეობა ისეთი სიტყვა-გამღიზიანებლის შემდეგ, რომელიც ცდის პირისათვის ცნობიერ კომპლექსთანაა კავშირში. პირველი ჩასუნთქვა თითქმის ნორმალურია, და მხოლოდ მერე იჩენს თავს რაღაც შეზღუდულობა.

 ,,დ”-ზე ნაჩვენებია სუნთქვა ისეთ სიტყვა-გამღიზიანებელთა შემდეგ, რომელნიც იმ კომპლექსს ეხებიან, ცდის პირისათვის რომ ცნობიერი არ იყო. ამ შემთხვევაში პირველი ჩასუნთქვა თვალშისაცემად ხანმოკლეა, და შემდგომნიც უფრო ნორმალურის ფარგლებს დაბლა დგანან.

 ეს დიაგრამები ძალზე ცხადად აჩვენებენ ცნობიერ და არაცნობიერ კომპლექსებზე რეაქციათა შორის განსხვავებას. ,,გ”-ზე, მაგალითად, კომპლექსი ცნობიერია; სიტყვა-გამღიზიანებელი ისარივით ხვდება გულზე ცდის პირს, და ის ღრმად ჩაისუნთქავს, ხოლო თუ სიტყვა-გამღიზიანებელმა არაცნობიერ კომპლექსს გაჰკრა კბილი, ჩასუნთქვის მოცულობა, როგორც ,,დ” გვიჩვენებს, ვიწროვდება. გულმკერდის არეში სპაზმი ვითარდება, ისე რომ სუნთქვა თითქმის აღარ ხორციელდება. ასე ვღებულობთ ემპირიულ საბუთს ცნობიერ და არაცნობიერ რეაქციათა შორის არსებული ფსიქოლოგიური განსხვავების შესახებ.¹⁴

 დოქტ. ვილფრედ რ.ბაირონი:

 თქვენ საუბრობდით ანალოგიების შესახებ სხეულის არქაულ ფორმებსა და სამშვინველის არქაულ ფორმებს შორის. აქ მხოლოდ და მხოლოდ ანალოგიასთან გვაქვს საქმე თუ უფრო მჭიდრო კავშირი არსებობს? იმის მიხედვით, რაც გუშინ საღამოს ბრძანეთ, შეიძლებოდა გვფიქრა, რომ თქვენ სამშვინველსა და ტვინს შორის რაღაც კავშირს ხედავთ, Brithish Medical Journal-ში* კი ამ ცოტა ხნის წინათ ერთი თქვენი დიაგნოზი იყო გამოქვეყნებული, სადაც სიზმრის საფუძველზე ფიზიკური დარღვევის შესახებ გქონდათ დასკვნა გამოტანილი.¹⁵

 თუ ის შემთხვევა სწორადაა წარმოდგენილი, აქედან ძალზე არსებითი რამ გამომდინარეობს, და ამიტომაც მაინტერესებს, ხართ თუ არა იმ აზრის მომხრე, რომ მარადჟამიერად (არქაული დროიდან მოყოლებული) არსებულ ამ ორ ფორმას შორის უფრო მჭიდრო დამოკიდებულებებია.

 კ.გ. იუნგი:

 აი, ისევ ფსიქოფიზიკური პარალელიზმის საკამათო საკითხს მიადექით, რომელზედაც მე ვერ გიპასუხებთ, რადგან ეს ადამიანური შემეცნების შესაძლებლობებს აღემატება. როგორც გუშინ ვცადე ამეხსნა, ეს ორი ფაქტორი – ფსიქიკური და ფიზიკური – უცნაურად თანხვდება ერთმანეთს.

¹⁴ შდრ. გვ.37, შენიშვნა 15.

*ბრიტანეთის სამედიცინო ჟურნალი (ინგლ.).

¹⁵ შდრ. T.M. DAVIE, Comments upon a Case of ,,Periventricular Epilepsy” British Medical Journal-ში, ნომერი 3893 (1935 წ. 17 აგვისტო), გვ. 293-297. ეს სიზმარი დევაის პაციენტმა შემდეგნაირად მოუთხრო: ,,ვიღაც ჩემს გვერდით განუწყვეტლივ რაღაცას ლაპარაკობდა მანქანის შეზეთვის შესახებ. საუკეთესო საპოხ საშუალებად რძე იქნა შემოთავაზებული. ვგონებ, ვფიქრობდი, ნოტიო შლამი უმჯობესი იქნება-მეთქი. შემდეგ რაღც ტბა ამოაშრეს, და შლამში ორი გადაშენებული ცხოველი აღმოჩნდა. ერთი მათგანი – პაწაწინა” მასტოდონტი იყო, მეორე აღარ მახსოვს”. დევაის კომენტარი: ,,საინტერესოდ ჩავთვალე, ეს სიზმარი იუნგისათვის წარმედგინა და მეკითხა, რას ნიშნავდა. მან უყოყმანოდ თქვა, სიზმარი ორგანულ დარღვევაზე მიუთითებს და ავადმყოფობა, მიუხედავად სიზმრისეული თანმხლები მრავალრიცხოვანი ფსიქოლოგიური მოვლენებისა, პირველ რიგში ფსიქოლოგიური არ არისო. ტბის დაშრობა მან ახსნა როგორც ცერებროსპინალური სითხის დაგროვება”.

ისინი ერთდროულად იჩენენ  თავს და, ჩემის აზრით, მხოლოდ ჩვენს წარმოდგენაში განსხვავდებიან და არა სინამდვილეში. ჩვენ ისინი ორ სხვადასხვა რამედ გვესახება, ვინაიდან ჩვენი სული (გონი) უძლურია, ისინი მოიაზროს როგორც ერთი და იგივე რამ. ამ ორთა ასეთი შესაძლო იგივეობის გამო მოსალოდნელია, რომ ზოგი სიზმარი უფრო ფიზიოლოგიურ მხარეზე მიუთითებდეს, ვიდრე ფსიქოლოგიურზე. ისევე როგორც დანარჩენები შეიძლება უფრო ფსიქოლოგიური მხარისაკენ იხრებოდნენ, ვიდრე ფიზოლოგიურისაკენ. თქვენს მიერ ნახსენები სიზმარი, სრულიად აშკარად, ორგანული დარღვევების გამოხატულებას წარმოადგენდა. ასეთი ,,ორგანული გამოხატულებები ანტიკური ლიტერატურიდანაა ცნობილი. ანტიკური ხანისა და შუა საუკუნეების ექიმები სიზმრებს დიაგნოსტიკური მიზნებით იყენებდნენ. ეს პაციენტი მე ორგანული თვალსაზრისით არ გამისინჯავს. მხოლოდ მისი ისტორია ვიცოდი და ეს სიზმარი რომ მომითხრეს, ჩემი აზრი გამოვთქვი. სხვა შემთხვევებიც მქონია, მაგალითად, მახსოვს კუნთების პროგრესული ატროფიის შემთხვევა ახალგაზრდა ქალთან. დიაგნოზის სისწორე კითხვის ნიშნის ქვეშ იდგა. მე მას სიზმრები გამოვკითხე; ორი ძალზე ფერადი სიზმარი ჰქნოდა ნანახი. ერთმა კოლეგამ, რომელსაც მცირე რამ ფსიქოლოგიაში გაეგებოდა, აზრი გამოთქვა, ისტერია ხომ არ სჭირსო. მართლაც, სიმპტომები ისტერიული ხასიათისა ჩანდა და ჯერ კიდევ საკითხავი იყო, ნამდვილად სჭირდა თუ არა კუნთების პროგრესული ატროფია. მაგრამ სიზმრის საფუძველზე იმ დასკვნამდე მივედი, რომ საქმე ორგანულ დარღვევასთან უნდა გვქონოდა, და საბოლოოდ ჩემი დიაგნოზი დადასტურდა. ორგანული დარღვევა ყოფილა, და სიზმრებიც აშკარად მიუთითებდნენ ორგანულ მდგომარეობაზე.¹⁶ ფსიქიკასა და ცოცხალ სხეულს შორის არსებული ურთიერთდამოკიდებულების შესახებ ჩემი წარმოდგენის მიხედვით ეს ასეც უნდა ყოფილიყო; ასე რომ, ძალიან გამიკვირდებოდა.

 დოქტ. ბაირონი:

 ამის თაობაზე მოგვიანებით კიდევ ისაუბრებთ, სიზმრებზე როცა გადახვალთ?

¹⁶ C.G. JUNG, Praxis der Psychotherapie (თხზ. ტ. XVI, 1958, პარაგრ. 344 და შემდგ.).

 კ.გ. იუნგი:

 ვშიშობ, რომ ასეთ წვრილმანებს ვერ განვიხილავ, – ისინი მეტისმეტად სპეციფიკურია. აქ მართლაცდა განსაკუთრებულ გამოცდილებასთან გვაქვს საქმე, რომლის გადმოცემაც ძნელია. ორი სიტყვით ხომ ვერ აგიხსნით, თუ რა კრიტერიუმების საფუძველზე ვმსჯელობ ასეთ სიზმრებზე. ხსენებულ სიზმარში საქმე პატარა მასტოდონტს ეხებოდა. რომ ამეხსნა, რას ნიშნავს ეს მასტოდონტი ორგანული თვალსაზრისით, და რატომ უნდა ჩავთვალოთ ეს სიზმარი ორგანულ სიმპტომად, ეს დიდ მღელვარებას გამოიწვევდა და საშინელ ობსკურანტიზმს დამწამებდით. ეს ნივთები მართლაცდა სიბნელითაა მოცული. უნდა მესაუბრა მშვინვიერ-სულიერ სამყაროს წამყვანი კანონზომიერების შესახებ, რომელიც ძირეული არქეტიპული ნიმუშებით აზროვნებს. ძირეული არქეტიპული ნიმუშების შესახებ რომ ვილაპარაკო, ისინი გამიგებენ, ვინც იცის, საქმე რაშიცაა, მაგრამ ვისთვისაც ყოველივე ეს სრულიად უცხოა, იფიქრებს: ,,სულ მთლად შეშლილა ეს კაცი, – დადგა და ლაპარაკობს მასტოდონტებზე და იმაზე, თუ რითი განსხვავდებიან ისინი გველებისა და ცხენებისაგან”. ჯერ ალბათ ლექციების ერთი ოთხსემესტრიანი კურსის ჩატარება მომიწევდა სიმბოლიკის შესახებ, რათა საქმის კურსში შესულიყავით.

 აი, სადაა ძაღლის თავი დამარხული: ასეთი ნაპრალია საყოველთაოდ ცნობილსა და იმას შორის, რაზედაც წლობით მიმუშავია. დავუშვათ, მედიცინის წარმომადგენელთა წინაშე რომ გამოვდიოდე, ჟანეს ციტირება რომ მოვახდინო, niveau mental-ის* თავისებურებათ შესახებ მომიხდებოდა ლაპარაკი; იგივე წარმატებით შემეძლო ჩინურად მესაუბრა. ასე, მაგალითად, ვიტყოდი, რომ abaissement du niveau mental-მა* ხანდახან მანიპურა ჩაკრას¹⁷, ე.ი. ჭიპის დონემდეც კი შეიძლება მიაღწიოს. ჩვენ, ევროპელები, დედამიწის ზურგზე ერთადერთი ხალხი კი არა ვართ. ჩვენ მხოლოდ აზიის ერთ ნახევარკუნძულს თუ წარმოვადგენთ, მაშინ როცა ყველა კონტინენტზე მოიპოვება უძველესი კულტურები, რომლეთა წიაღშიც ადამიანები ათასობით წლების მანძილზე ინტროსპექტულ ფსიქოლოგიაში იწვრთნიდნენ სულს, ჩვენ კი მთელი ეს ჩვენი ფსიქოლოგია არამც თუ გუშინ, არამედ დღეს დილითღა გამოვიწყეთ. ამ ხალხებს ისეთი შინაგანი ხედვა აქვთ – პირდაპირ ფანტასტიური, და არაცნობიერში ზოგი რამის გასარკვევად იძულებული გავხდი მზერა აღმოსავლეთისაკენ წარმემართა, აღმოსავლური სიმბოლიკის გაგებისათვის გავრჯილიყავი.

*მენტალური დონე (ფრანგ.).

**მენტალური დონის დაქვეითება (ფრანგ.).

¹⁷ იხ. გვ. 18, მე-4 შენიშვნა.

მალე ერთ პატარა წიგნს გამოვაქვეყნებ მარტოოდენ ერთი სიმბოლური მოტივის შესახებ,¹⁸ და აი, ნახავთ, – თმა ყალყზე დაგიდგებათ. მარტო ჩინური და ჰინდუიტური კი არა, სანსკრიტული ლიტერატურის შესწავლაც მომიხდა, ისევე როგორც შუა საუკუნეების ლათინური ხელნაწერებისა, რომლებიც სპეციალისტებისთვისაც კი არაა ცნობილი, და რომელთა გასაცნობად ბრიტანეთის მუზეუმში წასვლაა აუცილებელი. როცა პარალელიზმთა ასეთი აპარატი ხელთ გვაქვს, მხოლოდ მაშინ შეგვიძლია დიაგნოზების დასმაზე გადავიდეთ და ვთქვათ, რომ აი, ეს სიზმარი ორგანულია და ის – არა. ვისაც ასეთი ცოდნა არა აქვს, მისთვის მე ჯადოსანი ვარ. ამბობენ, ეს უბრალოდ un tour de passé-passe-აო.** შუა საუკუნეებშიც ამას არ გაიძახოდნენ?! დასვამდნენ კითხვას: ,,საიდან იცით, რომ იუპიტერს სატელიტები აქვს?” და რომ უპასუხებდნენ, ტელესკოპით ვხედავთო – მერედა რა: რა ბედენაა ტელესკოპი შუასაუკუნეობრივი ბრბოსათვის!

 ისე არ მიიღოთ, თითქოს თავს ვიქებდე. სულ ვიბნევი, კოლეგები რომ მეკითხებიან: ,,როგორ მიხვედით ამ დიაგნოზამდე?” ან: ,,ასეთი დასკვნა საიდან გამოიტანეთ?” ვეუბნები ხოლმე: ,,გეტყვით, ოღონდ ნება მომეცით გადმოგცეთ ყოველივე ის, რაც საჭიროა იცოდეთ, რომ გაიგოთ”. ასეთი რამ მე თვითონ გამომიცდია, როცა სახელგანთქმული აინშტაინი პროფესორი იყო ციურიხში. მე მას ხშირად ვხედავდი იმ ხანებში, როცა ის თავის ფარდობითობის თეორიაზე მუშაობას იწყებდა. ის ჩემი ხშირი სტუმარი იყო, და სულ იმას ვცდილობდი, მისთვის რამე დამეცინცლა ფარდობითობის თეორიის შესახებ. მე მათემატიკური ნიჭი არ გამაჩნია, და უნდა გენახათ, როგორ წვალობდა საწყალი კაცი, რომ როგორმე ჩემთვის ფარდობითობა აეხსნა; უბრალოდ, აღარ იცოდა, რა ექნა, რა წყალში ჩავარდნილიყო. მე, ლამის იყო, მიწაში ჩავმძვრალიყავი; თავს ცეროდენად ვგრძნობდი, რომ ვხედავდი, რა ოფლში იწურებოდა. მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს ფსიქოლოგიის თაობაზე მკითხა რაღაც. აი, მაშინ კი ვიყარე ჯავრი!

¹⁸ ლაპარაკია მანდილას მოტივზე, რომელზედაც იუნგმა რამდენიმე კვიირით ადრე ერანოსის ყრილობაზე წაიკითხა ლექცია, რომელიც გამოქვეყნდა ერანოსის ალმანახში, ნომერი 3, 1935 წ., აგრეთვე: C.G.JUNG, Psycholgie und Alchemie (თხზ. ტ. 12). იხ. აგრ. გვ. 245.

** რაღაც ეშმაკური ოინებიაო (ფრანგ.).

 განსაკუთრებული ცოდნა საშინელი ნაკლია, – კაცი, რაღაცნაირად, მეტისმეტად შორს მიჰყავს, ისე შორს, რომ მას ახსნა-განმარტების მოცემა აღარ ძალუძს. ნება უნდა დამრთოთ, ერთი შეხედვით ელემენტარულ რამეებზე გესაუბროთ; და თუ ჩემს მსჯელობას სწორად მიიჩნევთ, მაშინ ალბათ გაიგებთ, თუ როგორ მივდივარ ამა თუ იმ დასკვნამდე. სამწუხაროა, რომ მეტი დრო არა გვაქვს და ყველაფერს ვერ გაგიზიარებთ. სიზმრების შესახებ როდესაც ვილაპარაკებ, თქვენს ხელთ ვარ, თავს სასწორზე ვაგდებ: ვაითუ ჭკუანაკლული გეგონოთ, – ხომ გამორიცხულია, ყველა ის ისტორიული საბუთი დავიმოწმო, ასეთ შეხედულებებამდე რომ მიმიყვანა; მაშინ ზედმიწევნით უნდა გადმომეცა მთელი ჩინური და ჰინდუს ლიტერატურა, შუასაუკუნეობრივი ტექსტები და მრავალი სხვა, რაც თქვენთვის უცნობია. ან საიდან უნდა გცოდნოდათ?! მე მეცნიერების სხვა სფეროთა წარმომადგენლებთან ერთად ვმუშაობ და ისინი მეხმარებიან; მაგალითად, ჩემი განსვენებული მეგობარი, სინოლოგი პროფესორი ვილჰელმი; მასთან ვთანამშრომლობდი. მან ერთი დაოისტური ტექსტი თარგმნა და მოითხოვა, კომენტარი გამეკეთებინა, რაც მე ფსიქოლოგიური თავალსაზრისით შევასრულე კიდევაც.¹⁹ მე რაღაც საოცრად უცხო ხილი ვარ სინოლოგისათვის. სამაგიეროდ, რასაც ის ამბობს, ჩვენ გვჭრის ყურს. ჩინელი ფიოლოსოფოსები სულელები როდი იყვნენ. ძველი ხალხები, ჩვენ რომ ბრიყვებად წარმოგვიდგენია, ჩვენსავით ჭკუათმყოფელნი იყვნენ, ის კი არა, იმდენად ჭკვიანები, ჩვენ რომ არც კი დაგვესიზმრება, და ფსიქოლოგია ვერასოდეს აუვა იმის ათვისებას, რაც მას უხსოვარ დროთა კულტურებისაგან ესწავლება, უწინარეს ყოვლისა – ინდური და ჩინური კულტურებისაგან. Brtish Antropological Society-ის** უწინდელი პრეზიდენტი მეკითხებოდა ერთხელ, საკვირველია, ისეთი მაღალინტელიგენტური ერი, როგორიც ჩინელებია, ბუნებისმეტყველებას რატომ არ იცნობსო. ეს თქვენ არ გესმით, თორემ როგორ არ იცნობს-მეთქი, ვუთხარი, – ,,ოღონდაც მათი ბუნებისმეტყველება კაუზალობის პრინციპი ერთადერთი პრინციპი როდია; ის მხოლოდ ფარდობითია”.

¹⁹ ოქროს ყვავილის საიდუმლოება (ჩინური ცხოვრების წიგნი; თარგმნილი და განმარტებული იქნა რიხარდ ვილჰელმის მიერ, დართული აქვს კ.გ.იუნგის ევროპული კომენტარი), თხზ. ტ. 13.

** ბრიტანეთის ანთროპოლოგიური საზოგადოება (ინგლ.).

 ალბათ, მომაგებებთ: ,,რა სისულელეა იმის თქმა, კაუზალობის პრინციპი მხოლოდ და მხოლოდ ფარდობითიაო! განა ვერ ხედავთ თანამედროვე ფიზიკის მიღწევებს?! კი, მაგრამ აღმოსავლეთი აზროვნებისას და ფაქტთა შეფასებისას სხვა პრინციპის აღსანიშნავად. აღმოსავლეთში, რაღა ქმა უნდა, არის ასეთი სიტყვა, მაგრამ ჩვენთვის ის მართლაცდა ჩინურია. აღმოსავლეთში მას დაო ჰქვია. ჩემს მეგობარს მაკ-დაუგოლს²⁰ ერთი ჩინელი სტუდენტი ჰყავს, რომელსაც მან ერთხელ ჰკითხა, მაინც, ზუსტად რომ ვთქვათ, რა იგულისხმება დაოშიო. ტიპიური დასავლური შეკითხვაა! ჩინელმა აუხსნა, თუ რა არის დაო, მან კი მიუგო, მაინც ვერ გავიგეო. მაშინ ჩინელი აივანზე გავიდა და ჰკითხა:

-         რას ხედავთ?

-         აგერ, იქ მაღლობია.

-         კიდევ?

-         ხეები.

-         კიდევ?

-         ქარი ქრის.

 და ჩინელმა ხელები აღაპყრო და წარმოთქვა: ,,ესაა დაო”.

 ხედავთ? დაო ყველაფერი შეიძლება იყოს. მე სხვა სიტყვას ვხმარობ ამის აღსანიშნავად, რომელიც საკმაოდ უბადრუკად ჟღერს – მე ამას სინქრონულობას ვუწოდებ. როდესაც აღმოსავლელის სული თანადროულად მიმდინარე ფაქტებს აკვირდება, იგი ამ ,,თანადროულობას” ისე ღებულობს, როგორც ის არის, დასავლური სული (გონი) კი მას ცალკეულ ნაწილებად ყოფს, ანაწევრებს. მაგალითად, ვინმეს ეს ჩვენი შეკრება რომ ეხილა, იკითხავდა: ,,საიდან გაჩნდა ეს ხალხი? აქ რისთვის შეკრებილა?” აღმოსავლურ სულს ეს სულ არ აინტერესებს. ის უფრო ასე იკითხავდა: ,,რას უნდა მოასწავებდეს, რომ ეს ხალხი აქ შეგროვებულა?” ეს პრობლემა კი, თავის მხრივ, დასავლურ სულს არ აწუხებს. თქვენ ის გაინტერესებთ, რამაც შეგყარათ და რასაც იქმთ. სულ სხვაა აღმოსავლელი; მისთვის მნიშვენლოვანია ერთად ყოფნა, როგორც ასეთი.

²⁰ WILLIAM McDOUGALL (1871-1938), ამერიკელი ფსიქიატრი. შდრ. C.G.JUNG, Uber die psychologie der Schizophrenie (თხზ. ტ. III, 1968, პარაგრ. 504) და Die therapeutische Wert des Abreagierens  (თხზ. ტ. XVI, 1958, პარაგრ. 255).

 იქნებ, ეს ასე გამომეთქვა: დავუშვათ, ზღვის პირას დგახართ, და ტალღებმა გამორიყეს ნახმარი ქუდი, ძველი სკივრი, ცალი ფეხსაცმელი და მკვდარი თევზი, და ყოველივე ეს ახლა ნაპირზე ძევს. თქვენ იტყვით: ,,შემთხვევითობაა, სისულელეა!” ჩინური გონი (სული) კი იკითხავს: ,,რას ნიშნავს აქ ამ ნივთთა თავმოყრა?” ჩინელი სული ექსპერიმენტს ატარებს ერთად ყოფნასა და საჭირო მომენტში თავშეყრაზე, და მას ისეთი ექსპერიმენტული მეთოდი გააჩნია, რომელიც დასავლეთში უცნობია, აღმოსავლურ ფილოსოფიაში კი დიდ როლს ასრულებს. ეს გახლავთ მოვლენათა შესაძლო განვითარების წინასწარმეტყველების მეთოდი, და მას დღესაც იყენებს იაპონელების მთავრობა პოლიტიკურ ვითარებათა განხილვისას. მაგალითად, მსოფლიო ომის დროს გამოიყენეს.* ეს მეთოდი ქრისტეს დაბადებამდე 1143 წელს იქნა ფორმირებული.²¹

*იგულისხმება პირველი მსოფლიო ომი (მთარგმ.).

21 შდრ. I Ging, Das der Wandlungen.