შაბთარი
Trifolium resupinatum L
შაბი, შაბუ,
ნ. ჟაბო.
შავბალახა
Leonurus quinquelobatus Gilib.
კახ. ნაწყენის ბალახი; ჯავახ. კანაფა-ბალახი, ძაღლა-ჭინჭარი, ძაღლჭინჭარი.
შავბალახა მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ტუჩოსანთა ოჯახიდან, 50-150 სმ სიმაღლის ვერტიკალური ფესურით. ღეროები სწორადგმდგომია, ზედა ნაწილში დატოტვილი, მწვანე ან მოწითალო-იისფერი, ოთხწახნაგოვანი და ღრუიანი. ფოთლები ყუნწიანია, მოპირისპირე, ღეროს წვერში პატარა ზომისაა. ზემოთ მუქი ან ღია მწვანე ფერისაა, ქვემოთ ნაცრისფერი. ყვავილები წვრილია, ვარდისფერი, ღეროს ბოლოზე ქმნიან თავთავისებრ ყვავილედს. ყვავილები ფოთლების უბეში რგოლებადაა შეჯგუფული. ნაყოფში ოთხი სამწახნაგოვანი თესლია მოთავსებული. შავბალახა ყვავილობს ივნის-ივისში, ნაყოფი მწიფდება ივლის-აგვისტოში.
იგი სარეველა ბალახია, გავრცელებულია მთელ საქართველოში.
შავბალახა შეიცავს ალკალოიდებს, ფლავონოიდებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ეთერზეთს, ასკორბინის მჟავას, საპონინებს, მინერალურ მარილებს და სხვ.
შავბალახა კარგი დამამშვიდებელი საშუალებაა. მისი მოქმედება 4-ჯერ აღემატება კატაბალახას მოქმედებას. ხალხურ მედიცინაში მას იყენებენ საგულე საშუალებად, ხუთვის, წყალმანკის, კუჭის სპაზმების, მალარიის, კუჭ-ნაწლავის დაავადების, ნერვული აშლილობის და შიშების დროს. ბულგარულ ხალხურ მედიცინაში შავბალახას იყენებენ სისხლის მაღალი წნევის ნორმალიზებისათვის, გულის რიტმის დამამშვიდებელ, კრუნჩხვების საწინააღმდეგო საშუალებად. ხალხური მედიცინა გვთავაზობს მრავალნაირ ნაყენს.
შავდავითა
Noaea mucronata
შავთარა
Fumaria officinalis L.
ქართლ. დაჭრილის წამალი; ჯავახ. კაკბის საწეწელა; მესხ. ჟუჟუნა; ყ. კვამლა.
ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა 20—40 სმ სიმაღლისა, ღერძიანი და სუსტად განტოტვილი ძირით. აქვს მიმდევრობითი დანაწევრებული ფოთლები. ყვავილები პატარაა, ვარდისფერი ან ძოწისფერი. ნაყოფი მრაგვალი კაკალია ორი თესლით. ყვავის ივნის-ივლისში. მისი ბალახი შეიცავს ფუმარინს, ფუმარინმჟავას, ფისებს, მწარე და მთრიმლავ ნივთიერებებს, ვიტამინებს, ლორწოს, ალკალოიდებს, გლიკოზიდებს, კაროტინს, ფილოხინონს, შაქარს, ასკორბინის მჟავას. დადგეენილია მისი შებერილობის, ანთებისა და მიკრობების საწინააღმდეგო, სპაზმოლიტური, სეკრეტოლიტური, ამოსახველებელი დამარბილებელი და სისხლაღმდგენი თვისებები. ხალხურ მედიცინაში შავტარას იყენებენ მადის გასაუმჯობესებლად, კუჭ-ნაწლავის მოქმედების მოსაწესრიგებლად, გასტრიტის, მეტეორიზმის, ყაზბობის, ციებ-ცხელების, ისტერიების, გემოროის, ჰეპატიტის, ქოლეცისტიტის, თირკმელკენჭოვანი დაავადების, სიყვითლის, ფილტვების ტუბერკულოზის სამკურნალოდ.
შავი არყი, რადეს არყი
Betula raddeana Trautv.
თუშ., ხევს. შავარყა.
იზრდება მაღალ და ალპურ ზონებში, სადაც წარმოქმნის პატარ-პატარა კორომებს. სხვა არყისაგან განსხვავდება ნაყოფიანი მძივებით. აქვს კვერცხისებური, წვეტიანი ფოთლები. სამკურნალოდ იყენებენ კვრიტებსა და ფოთლებს. კვიტრი შეიცავს ეთერზეთს, ფისებს, ვიტამინ C-ს, ბუთილენის მჟავას, საპონონებს და სხვა ნივთიერებებს. ნახარშები და სპირტიანი ნაყენები გამოიყენება შინაგანი სისხლდენის, თირკმლების დაავადების დროს, ჭრილობების შესახორცებლად. მათ ახასიათებთ შარდმდენი და ნაღველმდენი თვისებები.
ხალხური მედიცინა არყს იყენებს კუჭის წყლულის სამკურნალოდ, ჭიების დასადენად. გარეგანად ხმარობენ რევმატიზმისა და პოდაგრის შემთხვევაში, ჭრილობების შესახორცებლად.
შავი ასკილი
Rosa hirtissima Lanacz.
თუს. შავესკალა; მოხევ. დათვის ესკალა.
ველური ვარდი. ასკილი ეკლიანი ბუჩქია, რომლის სიმაღლე 2-3 მ-ია. ღეროების ფუძესთან სწორმდგომი ფესვიანი ყლორტებია, რომლებიც ძლიერ დატოტიანებულია. მათზე მრავლადაა ნამგლისებური ეკლები, რომლებიც ფოთლების სახეცვლილებებს წარმოადგენენ. ფოთლები მორიგეობითია, რომლის ფუძესთან ფართო ფოთოლაკებია. ფოთლები კენტრფრთიანია, ელიფსური ან კვერცხისებური, დაკბილული. ყვავილები ორსქესიანია, მარტოული ან შეკრებილია 2-3 ცალად ტოტების წვეროებზე. ყვავილის ფურცელი 5-ია, შეუზრდელი, ვარდისფერი, თეთრი, იშვიათად ყვითელი ან წითელი. ნაყოფი კაკლუჭაა, ბოჭკოვანი. ასკილი ყვავილობს მაის-ივნისში. ნაყოფი მწიფდება აგვისტო-სექტემბერში.
ასკილის ნაყოფები შეიცავს შაქრებს, პექტინოვან ნივთიერებებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ორგანულ მჟავებს, რომელთაგან აღსანიშნავია ვაშლის, ლიმონის, ოლეინის, ლინოლის, ლინოლენის მჟავები; შეიცავს ასევე ფლავონოიდებს - კვერცეტინს, იზოკვერცეტინს, კემპფეროლს; ცხიმოვან ზეთს, ასკორბინის მჟავას, B1, B2, P, PP, K ვიტამინებს, კაროტინს, ტოკოფეროლებს, რკინის, მანგანუმის, ფოსფორის მარილებს. ხალხურ მედიცინაში ასკილის ნაყოფს იყენებენ სურავანდის, კუჭის, თირკმელების, ღვიძლის, ნაღველის დაავადების დროს.
თესლის ნახარშს სვამენ თირკმელებისა და შარდის ბუშტის კენჭოვანი დაავადებების შემთხვევაში.
სამედიცინო პრაქტიკაში ასკილის ნაყოფი გამოიყენება ავიტამინოზის დროს, აგრეთვე როგორც ნაღველმდენი საშუალება. იყენებენ სკლეროზის საწინააღმდეგოდ. ნაყოფში დიდი რაოდენობით არსებული ასკორბინის მჟავა ხელს უწყობს ქოლესტერინის რაოდენობის შემცირებას სისხლში, ასკილი ასევე გამოიყენება ქოლეცისტიტების, ჰეპატიტებისა და კუჭ-ნაწლავის დაავადებების დროსაც.
ასკილის ნაყოფის ნახარშების ან ნაყენების გამოყენება ხანგრძლივი დროის განმავლობაში დაუშვებელია მათთვის, ვისაც აქვს თრომბოფლებიტები.
შავი გვიმრა
Struthiopteris filicastrum А11
თუშ., ფშ., ხევს., კახ. ჩადუნა.
შავი დიკა
შავი თავთუხი
კახ. შავფეხა; აჭ. ტრედის ფერა.
შავი კაკლის ხე
შავი კუნელი
Crataegus
მესხ. ლიცვი; ლეჩხ. კურმელა; გურ. კურკანტელა; ოკრ. ყვინწკლი; მეგრ. უჩა ქუნცი, უჩა ხინჭკი, უჩა კაკალი.
ეკლიანი ხეებისა და ბუჩქების გვარი ვარდისებრთა ოჯახისა. მოიცავს 200--მდე სახეობას, რომელიც გავრცელებულია ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზომიერსა და ნაწილობრივ სუბტროპიკული ჰავის ზონაში (ძირითადად ჩრდილოეთ ამერიკაში). ყოფილ სსრკ-ში 50-მდე ველური და 75-მდე ეგზოტური სახეობაა. კავკასიაში ბუნებრივად გავრცელებული 20-მდე სახეობიდან საქართველოში იზრდება 9. მათგან კავკასიური კუნელი (Crataegus caucasica) და კოლხური კუნელი (Crataegus colchica) ენდემებია, პირველი სამხრეთ-აღმოსავლეთ კავკასიისა, მეორე - კოლხეთის. ველური სახეობიდან ჩვენში ყველაზე უფრო გავრცელებულია შავი ანუ ხუთბუშტუკოვანი კუნელი (Crataegus pentagyna) და ირიბჯამფოთოლაკიანი კუნელი (Crataegus curvisepala). კუნელი საქართველოში ყველგან გვხვდება ბუჩქნარების სახით. ნიადაგისადმი კუნელი საკმაოდ განურჩეველია, თუმცა უფრო ხარობს ღრმა, საშუალოდ ტენიან და დაწრეტილ ნიადაგზე. ყვავილობს აპრილ-ივლისში. ნაყოფი მწიფდება სექტემბერ-ოქტომბერში. ზოგი სახეობის (ყამბრო — Crataegus pontica, კნაპა — Crataegus orientalis და სხვა) ნაყოფი იჭმევა. ზოგან გამხმარ ნაყოფს ფქვავენ და პურის ფქვილში ურევენ. ნორჩი ფოთლებისაგან აყენებენ ჩაისმაგვარ სასმელს. თაფლოვანია.
სამკურნალო მიზნით იყენებენ კუნელის ყვავილსა და ნაყოფს. კუნელი გამოიყენება გულის კუნთის ფუნქციონალური მოშლილობის დროს, ჰიპერტონიული დაავადების, პაროქსიზმული ტახიკარდიის საერთო ათეროსკლეროზისა და კლიმაქტერული ნევროზის დროს. გულის დაავადების შემთხვევაში, აგრეთვე თავბრუსხვევისა და ხუთვის დროს. ნაყენი კეთილმყოფელ გავლენას ახდენს ასაკოვანი ადამიანების გულის კუნთის მუშაობაზე. იცავს გულს გადაღლილობისგან.
შავი მდოგვი
შავი მოცხარი
Ribes Nigrum L.
შავი მოცხარი 1,5 მ-მდე სიმაღლის ბუჩქია, 3-5 ნაკვთიანი სურნელოვანი ფოთლებით, რომელნიც ზემოდან მუქი მწვანეა, ქვემოდან კი უფრო მკრთალი, ძარღვების გაყოლებით ბუსუსიანი. ყვავილები მოწითალო რუხია, ფართო ზარისებრი, სიგანეში 1 სმ-მდე, შეკრებილია თავჩაქინდრულ მტევნად, ნაყოფები შავია, იშვიათად შავი-მონაცრისფრო, ბურთისებრ მრგვალი. ყვავის მაის-ივნისში, ზოგან უფრო ადრეც. ნაყოფები შეიცავს შაქრებს, თავისუფალ მჟავებს (ლიმონის, ვაშლის, ღვინის), პექტინურ ნივთიერებებს, მთრიმლავ და საღებავ ნივთიერებებს, P, B1 და A ვიტამინებს, განსაკუთრებით მდიდარია C ვიტამინით. ამ მხრივ იგი მხოლოდ ასკილსა და აკტონდიას ჩამორჩება, ნაყოფები იჭმება ხილად, აგრეთვე ხარშავენ მურაბას, ხილფაფას, კისელს, კომპოტს და ამზადებენ გამაგრილებელ სასმელებს. მაღალ ტემპერატურაზე ვიტამინი C იშლება, ამიტომ შესანახად შაქრის ფხვნილში ურევენ და ისე ინახავენ, ნაყოფებს ტემპერატურული დამუშავების გარეშე. შავი მოცხარის ნაყოფები და ფოთლები გამოიყენება ავიტამინოზის დროს. ხალხურ მედიცინაში ნაყოფებს იყენებენ ოფლმდენ, კუჭაშლილობის საწინააღმდეგო და შარდმდენ საშუალებად, ფოთლებს კი რევმატიზმის სამკურნალოდ, ოფლმომგვრელად, დიათეზის საწინააღმდეგოდ. შავი მოცხარის ნაყოფს იყენებენ აგრეთვე სისხლნაკლულობის, მადის მოსაგვრელად, ხველების დროს. ხალხურ მედიცინაში შავი მოცხარის ნაყოფებისა და ფოთლების გამონახარშს იყენებენ ხველების, ჰიპერტონიის, რევმატიზმის წინააღმდეგ, აგრეთვე როგორც ოფლმომგვრელ და შარდმდენ საშუალებას. ფოთლებისა და კვირტების ნაყენი გამოიყენება როგორც სუსტი გამხსნელი, სიყვითლის და სისხლნაკლულობის საშუალება. ზოგჯერ ნაყოფების, ფოთლების და ქერქის ნაყენს იყენებენ ნივთიერებათა ცვლის მოშლის, გაციებისა და ყივანა ხველის, საშარდე ბუშტის დაავადების და თირკმლის კენჭოვანი დაავადების სამკურნალოდ. კუჭის წყლულის დროს ნაყოფების წვენს სვამენ. შავი მოცხარის ფოთლებს, კვირტებს და ნაყოფებს, ეთერზეთთან ერთად, დეზინფექციის თვისებები გააჩნია, ფოთლებისა და ნაყოფების პრეპარატი სპობს დიზენტერიის ჩხირებს. შავი მოცხარის, ჟოლოს და მოცვის ფოთლები ასკილის ნაყოფთან ერთად ვიტამინის კომპლექსის შემცველობისაა. ამიტომ იგი საუკეთესო საკვებად ითვლება ადრე გაზაფხულზე ავიტამინოზის დროს.
შავი მურყანი
შავი მჭადი
Panicum miliaceum L.
კახ. ფაჩხა-ფეტვი; მთიულ. ფოჩიანი ფეტვი; ქვ. იმერ., გურ. ჭადი, ჭადის-ჭადი; ლეჩხ. შავჭადა, შავი ჭადი, ურუში; ზმ. იმერ. წვრილი ჭადი; საბა., ჩ. ფაჩქა; ინგ. ფეტ; ჭან., მეგრ. ფატი, ჭკიდი, ჭკიდიში ჯკიდი; სან. ფეტვ.
შავი ნაძვი
შავი სანდალოზი
ნ. ბაყმის ხე
შავი საქსაული
შავი ღვია
ქართლ. ტვია.
შავი ცერცველა
ნ. ბანჯგვლიანი ცერცველა.
შავი თავთუხი
შავჩოხა- სოკო
იმერ. ჩოხიო, ჩოხაშავა.
შავჩოხა
ქართლ., ხევს. მბილა; კახ. ყანის მხალი; ფშ. თიკნიყურა; მესხ. ქიცნარა; ზმ. იმერ. ქათამბარკალა; რაჭ. ცისნარა, ქისნარა; ლეჩხ. ქისუნარე; სვან. მეწრანილ.
შავწამალა
Scrophularia nodisa L.
ქართლ. მედგარი; თუშ. შავლახტარა; ქვ. იმერ. შავბალახა; გურ. შავგიორგა; ჩუბ. შავფურცელა; მეგრ. ბეჟანე, გერგეუჩა, გერგოუჩა, თიადორის ბალახი.
შავწამალასებრთა ოჯახს ეკუთვნის. შავწამალა 50-125 სმ სიმაღლის მრავალწლიანი, ფესვურიანი მცენარეა ოთხწახნაგოვანი ღეროთი. ფესურა შედარებით მოკლე და ბოლქვისებურად გამსხვილებულია (ცრუბოლქვი). ნაპირებში ორმაგხერხკბილა, წაგრძელებული კვერცხისებრი ფოთლები ღეროზე ერთიმეორის მოპირდაპირედ ჯვარედინადაა განლაგებული. მოყავისფრო მწვანე ყვავილები კენწრულ მეჩხერ საგველადაა შეკრებილი. ყვავის ივნის-ივლისში. იზრდება ნესტიან ადგილებში ტყის კალთის ქვეშ, ტყის გზებისა და ნაკადულების პირას. გვხვდება უფრო ხშირად წიფლნარებში, ნაძვნარ-სოჭნარებში, ტყის პირებში, არხების პირას და სხვა.
შავწამალა შხამიანი მცენარეა. განსაკუთრებული ტოქსიკურობით მისი ფესურა გამოირჩევა.
ხალხური მედიცინა სამკურნალოდ ფესურებს იყენებს უძილობის, თავის ტკივილის, ეგზემის, ჩიყვის, ბღერის (მუნის) და სხვა დაავადებების წინააღმდეგ. აფხაზები მკურნალობენ თირკმლებს, ხოლო ჩინეთში კი ცნობილია, როგორც კიბოს საწინააღმდეგო საშუალება. ძლიერი შხამიანობის გამო საშიშია ადამიანისთვის და მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში თუ დაიშვება მისი სამკურნალოდ გამოყენება და ისიც ექიმის უშუალო მეთვალყურეობით.
შავჯაგა, ჯღარდალა
Euphorbium Pallasii
ქართლ. კენკრა, არჯმანუკი, პრაწა-პრუწა; ქიზიყ. ჯღარდალა; ერ. უდო; ეჟმანიკი (ხალხ. სიტყვ.); საბა არჯმანიკი.
მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე გრძელი და ზლიერი ძირით, მსხვილი ღეროებით, მორიგეობით განლაგებული ფოთლებით. აქვს მსხვილი, ქოლისებური ყვავილედი. ნაყოფი მშრალია და იყოფა სამ კაკლად. მცენარე გამოყოფს წვენს. ფესვები შეიცავს საპონინებს, ფლავონოიდებს, მთრიმლავ, მწარე და ექსტრატულ ნივთიერებებს, ფისებს, ასკორბინის მჟავას, სახამებელს. ხალხურ მედიცინაში ცნობილია როგორც სისხლგამწმენდი, მატონიზებელი, მასტიმულირებელი საშუალება. ახასიათებს დამარბილებელი და ამოსაღებინებელი თვისებები. რეკომენდებულია წყლულოვანი დაავადებების, სიმსივნის, ფილტვებისა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სამკურნალოდ. წვენს იყენებენ ხალების, ლაქებისა და კოჯრების მოსაცილებლად. საერთოდ შხამიანი მცენარეა.
შალამანდილი
Silvia Glutinosa L.
ქართლ., ფშ. წებოვანა; ფშ. თაფლანა; იმერ., გურ. ქურჩუმელა; რაჭ. შარამანდილა; აჭ. ფურჩუმელა; ჭან. ფურჩუმალე; მეგრ. ფურჩუმალე, ქუჩმანია; სვან. ფიონ ცხვილ; ნ.კ. ტყის წებოვანა.
შედის ტუჩოსანთა ოჯახში. შალამანდილი 50-150 სმ სიმაღლის ოთხწახნაგოვან-ღეროიანი მრავაწლიანი მცენარეა. მისი 3-4 სმ სიგრძის ყვითელ ყვავილებზე მუქი ფერის პატარა ლაქები შეიმჩნევა. ყვავილი ორტუჩიანია. ქვედა ტუჩი ორადაა გაყოფილი. ზედა კი მთლიანი და რამდენადმე მოღუნულია.
თხელი, დიდი ზომის გულისებრ-ისრისებური ფოთლების ფირფიტები დაკბილულია. ღეროს შუა და ქვედა ნაწილში განლაგებული ფოთლები შედარებით უფრო დიდი და გრძელყუნწიანია, ზედა ფოთლები პატარა ზომისაა. შალამანდილისთვის, დამახასიათებელია წებოვნება, რის გამოც ხელს ეკვრება. ყვავის ივნისიდან სექტემბრის ბოლომდე. საკმაო რაოდენობით შეიცავს ეთერზეთს. ფოთლებისგან ამზადებენ წყლიან და სპირტიან ნაყენებს. ხალხურ მედიცინაში მთელ მცენარეს იყენებენ გულმკერდის არეში ტკივილების დროს, აგრეთვე კენჭოვანი დაავადებების სამკურნალოდ, ნედლი ან მდუღარე წყლით დათუთქული ფოთლების დაფენა ჩირქოვანი მუწუკების განკურნვის საუკეთესო საშუალებაა.
შალაფა
Sorghum halepense
ქიზიყ. ალაფა; იმერ. ჩალამკალამი; ზმ. იმერ. ფანჯარა; იმერ., რაჭ., ლეჩხ. კალამი; ინგ. ქალიშ; მეგრ. ბანჯარი, ბაჯარი, წალამი, კალამი.
შალაფა მრავალწლიანი ბალახოვანი სარეველა მცენარეა მარცვლოვანთა ოჯახისა. იზრდება 1-2 მ სიმაღლეზე. ყვავილედი გრძელი ცოცხია. თავთავები ერთყვავილაა. ფესვი დანაწევრერბულია, მსხვილი მუხლებით. იძლევა დიდი რაოდენობით თესლს. სამკურნალოდ გამოიყენება მცენარის წყალთან ნაყენი. იგი სასარგებლოა პოდაგრის, რევმატიზმისა და ნევრალგიების დროს. მისი დალევა საფრთხილოა, რადგან მცენარე შხამიანია.
შალაფა სუდანური
ნ. სუდანური შალაფა.
შალგი
Brassica campestris L.
ქართლ., კახ. შელგა, შლეგა; თუშ. გიერა; ხევს. ბოსტანა; მოხევ. მდოგი, ყანის მდოგი.
ნოტიო ადგილების ადგილებში მცხოვრები ერთწლოვანი მცენარე 20-100 სმ სიმაღლისა, მინდვრის კომბოსტო. იზრდება თითქმის ყველგან. ფოთლები შეიცავს ვიტამინ С-ს, თესლები - სტეროიდებს, აზოტის შემცველ სინაპინს, ფლავონოიდებს, მცენარეულ ზეთს. ახასიათებს ანტიფიბრინოლიტური თვისებები. იყენებენ როგორც კონტრაცეპტულ საშუალებას და ცინგის საწინააღმდეგოდ.
შამბალილა, ულბო
Trigonella foenum-grecum L.
პარკოსანი ბალახოვანი მცენარეა. მისი სახელი ბერძნულად თივას ნიშნავს. იგი საყოველთაოდ პოპულარული საკმაზია. შეიცავს რკინას, ლეციტინს, პროტეინს, ლორწოს, ტრიგონელინს, ფოსფატებს, ქოლინს, ეთერზეთს. იგი ცილების ფასეული წყაროა.
შამბალილა აძლიერებს საკვების გადამუშავებას და ხელს უწყობს გულის მუშაობას. კურნავს შეკრულობას და წყლულებს. მისი თერაპიული მახასიათელებია: საერთო მომაძლიერებელი, მატონიზირებელი, ამოსახველებელი, აღმდგენელი, შარდმდენი, პოტენციის მასტიმულირებელი. შამბალილას თესლი გამოიყენება დიზინტერიის, კუჭის აშლილობის, ქრონიკული ხველის, ალერგიის, ბრონქიტის, გრიპის, convalescence-ს, dropsy-ს, კბილის ტკივილის, ნევრასთენიის, ართრიტის, sciatica-ს დროს. ინდოელი ქალები იღებენ მშობიარობის შემდეგ ზურგის გასამაგრებლად, ქსოვილების აღსადგენად. იგი კვებავს სისხლის, ძვლის ტვინის და ნერვების უჯრედებს. გასაკუთრებით სასარგებლოა შამბალილა ანემიის დროს. აღსანიშნავია, რომ შამბალილას ნაყენი შუა საუკუნეებში გამოიყენებოდა თვის ცვენის სამკურნალოდ.
შაქარა ბანანი, ბრძენთა ბანანი
შაქრის ლერწამი
Saccharum officinarum L.
ჩუბ. შაქრის ჩალა.
ადამიანის მიერ კულტივირებული ერთ-ერთი უძველესი მრავალწლოვანი მცენარე 6 მ სიმაღლისა. აქვს ფართო, სიმინდის მსგავსი ფოთლები. იგი ველურად არ გვხვდება. მისგან იღებენ მსოფლიოში წარმოებული შაქრის ორ-მესამედს. ფოთლები შეიცავს 10% საქაროზას. იგი ითვლება არა მარტო საკვებ, არამედ სამკურნალო მცენარედაც. საქაროზათი ავსებენ ფხვნილებსა და ტაბლეტებს და ძირითადი ნედლეულია ბევრი სამკურნალო ვაჟინისა. გლუკოზის ხსნარები, რომლებსაც იღებენ შაქრის ლერწამისაგან, გამოიყენება ისეთი დაავადებების ინექციისათვის, როგორიცაა ჰოპოგლიკემია, ღვიძლის დაავადება, ინფექციური დაავადებები, ინტოკსიკაციები, გულის უკმარისობა. ხსნარი გამოიყენება სისხლის შემცვლელების და ანტიშოკური სითხეების კომპონენტად.
შაქრის ნეკერჩხალი
Acer sp.pl.
ნეკერჩხლის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი სახეა. იგი 40 მეტრამდე სიმაღლის იზრდება. მაგრამ ყველაზე განმასხვავებელი ნიშანი მისი ფოთლების ფორმაა. ხუთნაწილიანი ფოთლის წინა სამი ნაწილი დიდია, უკანა ორი - პატარა. ზაფხულობით ფოთოლი მუქი მწვანეა, შემოდგომით კი მოოქროსფრო. მედიცინაში გამოიყენება ახალი ფოთლები, თესლი, ფესვებისა და ტოტების ქერქი, ფოთლების წვენი.
ფოთლების წვენი მდიდარია ვიტამინ С-თი, რომელსაც აქვს ცინგის საწინააღმდეგო, საერთო მომაძლიერებელი და შარდმდენი თვისებები, ეთერზეთით, ბუთულორეტინის მჟავით, საპონინებით, მთრიმლავი ნივთიერებით, ჰიპეროზიდით, კაროტინით, ფიტონციდებით. ფოთლებსა და თესლებს ახასიათებთ შარდმდენი, ნაღველმდენი, ანტისეპტიკური, ანთების საწინააღმდეგო, ჭრილობების შემახორცებელი, მატონიზებელი და ტკივილგამყუჩებელი თვისებები. გარდა ამისა, იგი კარგი საშუალებაა თირკმლებსა და შარდის ბუშტში კენჭების დაშლისათვის.
ტოტებისა და ფესვების ქერქის ნაყენი, რომელიც შეიცავს ფიტოსტერინს, მთრიმლავ ნივთიერებას, სიმწარეებს, შაქარს, ორგანულ მჟავეებს, ფისებს, შემკვრელი საშუალებაა. მის ნაყენს დამამშვიდებელ საშუალებადაც იყენებდნენ.
შაქრის პალმა
შაქრის სორგო
საბა ცოცხტკბილა; ჩუბ. ჩალაშაქარა.
შაქრის ჭარხალი
ჯ. ჭაკუნტალი.
შემოდგომის წინწკალა
ერ. არდაკანაფი.
შესანისნავი იუკა
შვედური სამყურა
შვია
ქართლ. ბამბა-ბუერა; ზმ. იმერ. ბერილა, კვახაბუა, კვახა- ბალახი, ხავერდა-ბალახი; გურ. კანაფორა, რუსული კანაფი; ქვ. იმერ. ბამბა-ბალახი; მეგრ. ჩვია.
შვიტა
Equisetum arvense
ქართლ. მუხლა, ნაწყვეტა; კახ., იმერ. ცხენის-ძუა, ჯორის-ძუა; ხევს. ბორბალა; მოხევ. ტრიალა; მესხ. თოფისახოცელა; რაჭ., ლეჩხ., იმერ. დათვიფანჩარი, ვირიძუა, მონაძუა; ზმ. იმერ. ცხენის-ძუა; ინგ. ყირხ ბუღუმ; აჭ. ნაძვა-ბალახა; მეგრ. თუნთიში ჭემი, მაწყვადური; სვან. ბეზელდ.
შვიტა მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა შვიტისებრთა ოჯახიდან. აქვს მცოცავი, რუხი-მოშავო ფესურა. ღერო ორგვარია: გენერაციული და ვეგეტაციური. გენერაციული ღეროები ადრე გაზაფხულზე ამოდის, იგი სპორების მატარებელია და მათი შემოსვლის შემდეგ ჭკნება. ფერით რუხი-მოყავისფროა, დაუტოტავი, სიმაღლით 7-25 სმ. სპორები სფეროსებრია, მომწვანო, ოთხი დაგრეხილი დანამატით, შემოდის აპრილ-მაისში.
ვეგეტაციური ღერო გვიან ამოდის, იგი მიწის ზედაპირიდანვე რგოლებადაა დატოტვილი, სიმაღლით 50-60 სმ-ია. თითოეულ რგოლში 6-15 ცალი რკალისებრი მწვანე ფერის ზეაღმართული ღეროა. თითქმის მთელს საქართველოშია გავრცელებული. ძნელად ამოსაძირკვი სარეველაა.
შეიცავს მჟაუნის, ვაშლის, სილიციუმის მჟავებს, სათრიმლავ ნივთიერებებს, ფისებს, ექვიზეტრინის საპონინებს, კაროტინს, ფლავონოიდებს, ასკორბინის მჟავას, სიტოსტერინს, ალკალოიდებს. ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება როგორც შარდმდენი საშუალება გულის მანკის, გულის ქრონიკული უკმარისობის, შეშუპების, შარდსადენი გზების დაავადებების (პიელიტი, ცისტიტი, ურეთრიტი) სამკურნალოდ. შვიტას ნაყენები და ნახარშები გამოიყენება საშარდე გზების კენჭოვანი დაავადებების, ბუასილისა და საშვილოსნოდან სისხლისდენის, ტყვიით მწვავე და ქრონიკული მოწამვლის დროს. შვიტას ნახარშს აქვს მადეზინციფიცირებელი თვისება, ამიტომ მის საფენებს იყენებენ ძნელად შესახორცებელი წყლულებისა და ჩირქოვანი ჭრილობების სამკურნალოდ. შვიტა გამოიყენება კომპლექსურად სხვა სამკურნალო ბალახებთან ერთად.
შვიტას ნახარშს და ნაყენს იყენებენ არამარტო როგორც შარდმდენ, არამედ როგორც სისხლის აღმდგენ საშუალებას, თირკმლის და ნაღვლის კენჭოვანი დაავადების, ჰიპერტონიის და ათეროსკლეროზის დროს. შვიტას ნაყენი გამოიყენება პირის ღრუში გამოსავლებად სტომატიტისა და ტონზილიტის დროს.
შვიტურა
Equisetum arvense L. (Equiseti herba)
მესხ. გველის-ენა.
შვიტურა ადრე გაზაფხულზე ამოდის გრძელი, განტოტვილი ძირიდან. რამდენიმე თვის შემდეგ ამოიზრდება ყავისფერი, უტოტო ყლორტები სპორებიანი თავთავებით. ღეროები იზრდება 20-30 სმ. გვერდითი ყლორტები წარმოადგენს სამკურნალო ნედლეულს. შეიცავს სილიციუმის მჟავას, კალიუმის მარილს, ფლავონოიდებს, საპონინებს. შედის არაერთი ნახარშის შემადგენლობაში, რომლებიც გამოიყენება ხველის, თირკმლების დაავადების, რევმატიზმის, შარდის ბუშტის სამკურნალოდ და სისხლის გასაწმენდად. მას ორგანიზმიდან გამოჰყავს წყლის ნარჩენები და მოქმედებს მარილების რაოდენობაზე. ხალხური მედიცინა მის ნაყენს იყენებს ფილტვების დაავადების, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ, ჭრილობების შესახორცებლად.
შვრია
Avena sativa L.
ხევს., ფშ., თუშ. შვრივა; ჯავახ., მესხ. სუდა; მესხ., აჭ. ულაფი.
შვრია კულტურული მცენარეა. მარცვლოვანია. იზრდება ვერტიკალურად. თავთავის წვერში იკეთებს 3-4 ყვავილს. მარცვალი იკეთებს ბუდეებს, რომელსაც არ იცილებს. ჰომეოპათიური მიზნებისათვის მას ცალკე აშენებენ. მცენარე შეიცავს ამონომჟავებს, B ჯგუფის ვიტამინებს, მარგანეცს, თუთიას, ალუმინს, კალიუმს, ვიტამინებს K და E-ს, ბორსა და იოდს. მნიშვნელოვანია შვრიის გამოყენება როგორც დიეტურ საკვებად. აღსანიშნავია სპირტიანი ექსტრატების დამამშვიდებელი მოქმდება. შვრიის ჩაიც დამამშვიდებელი საშუალებაა. ხალხური მედიცინა მას იყენებს შარდმჟავას სისხლში შესამცირებლად, რევმატიზმის, პოდაგრის სამკურნალოდ, სისხლის მიმოქცვის გასაუმჯობესებლად. ხმარობენ გამონაყარებისა და სქესობრივი დარღვევების მოსაწესრიგებლად.
შვრია შიშველი
ნ. შვრიუკა.
შვრია ჩვეულებრივი
ნ. ჩვეულებრივი შვრია.
შვრიანა
Helictotricnon, ძველი დასახელება Avenastrum
შვრიანა მდელოსი
ნ. მდელოს შვრიანა.
შვრიელა
Bromus ramosus
თუშ. სვილა-ბალახი; მოხევ., ხევს. თავსვილა; ლეჩხ. კომპლიო.
შვრიელა მარცვლოვანი მცენარეა. იგი ხარობს ტენიან ადგილებში. მცენარე ისრუტავს ნიადაგში შემავალ მინერალებს, აღარიბებს მას და ხელს უშლის სხვა მცენარეთა განვითარებას. ამის გამო იგი მდიდარია მინერალური ნივთიერებებით, განსაკუთრებით სილიკატებით, შეიცავს ალბუმინს, გლიკოზამინგლიკანებს, კაროტინს, ფერმნტებს, ვიტამინებს, პანტეტონის მჟავას.
შვრიელა ბანისა
ნ. ბანის შვრიელა.
შვრიელა სწორი
ნ. სწორი შვრიელა.
შვრიელა უფხო
ნ. უფხო შვრიელა.
შვრიელა ჭვავიფერი
ნ. ჭვავიფერი შვრიელა.
შვრიელა ჭრელი
ნ. ჭრელი შვრიელა.
შვრიუკა, ველური შვრია
Avena Ludoviciana
ქართლ., ფშ. წივილა, შვრივა, ფშვრივა; კახ. ფშვრია, ფშვრიო, შავი ფშვრიო; ჯავახ. სუდა; ინგ. ჰაჩაყურულ; სვან. მაჩიჩხვ, მაჩიჩხვ, სელ.
ერთწლოვანი მარცვლოვანი სარეველაა, ძნელად ამოსაძირკვი. იყენებენ ნაყენებში (ე.წ. ბახის ჩაიში) დაუკმაყოფილებლობის, არადამაჯერებლობის, კარიერაში წარუმატებლობის, არასრულყოფილების განცდისა და მისწრაფებების მოდუნების შემთხვევაში.
შივო-მიკანი
შინდანწლა
Crataegus monogyna
ქართლ. შინდილერწა; ქვ. ქართლ. შინდარწა; ქართლ., კახ., სამხ. შვინდლარწა, შვინდარწლა; მთიულ., ფშ. შვინდარწლა; მოხევ. შვინერწალა; იმერ. შინარწკლი; რაჭ. შინდიმაცილობელა; ლეჩხ. ზუმპელა, ზუმპე, არწკლი; ინგ. შუდანწლ; გურ. ინძგლა; აჭ. თხიფსელა; მეგრ. ინზგილი, ინძგილი; ჭან. მტკუჲ კიზილჯუღი; სვან. კეკენდ.
ბუჩქი ან ხე. გავრცელებულია მთებსა და მთისწინებში. აქვს 2-4 სმ სიგრძის სპეციფიკური ფოთლები, თეთრი, ქოლგისებრად შეკრული ყვავილები და მუქი, ერთთესლიანი ნაყოფი. ტრადიცილი და მეცნიერული მედიცინა ერთნაირად იყენებს მას, როგორც გულის უებარ საშუალებას. უხდება კორონარულ სისტემას. აფართოებს სისხლძარღვებს, ასუფთავებს სისხლს. მისი ფოთლებისაგან, ნაყოფისა და ყვავილისაგან ამზადებენ არაერთ პრეპარატს.
შინდი
Cornus Mas L.
ქართლ., კახ. შვინდი; ინგ. შუნდ; ჭან. კიზილჯუღი, სვან. შვინდ.
შინდისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. ბუჩქია, მაგრამ ზოგან 8 მეტრამდე სიმაღლის ხედაც იზრდება, ნაცრისფერ-მომწვანო ტოტებით, რომლებზედაც ერთიმეორის პირისპირ განლაგებულია ელიფსური, კვერცხისებრი ან ლანცეტა კიდემთლიანი ფოთლები. ყვითელი ყვავილები ბუჩქის შეფოთვლამდე იშლება.
ნაყოფი კურკიანია, წითელი, დასაწყისში მწკლარტე, შემდგომ კი მომჟავო-ტკბილი. ყვავის ადრე გაზაფხულზე. ნაყოფი აგვისტო-სექტემბერში მწიფდება. მრავლდება თესლით და ვეგეტაციურადაც. ცოცხლობს 250 წლამდე.
შინდის ნაყოფი შაქარს, ორგანულ მჟავებს და ვიტამინ C-ს და პექტინებს შეიცავს. მოქმედებს შემკვრელად ფაღარათის დროს, გამოიყენება ჩაის სახით. რეკომენდებულია კუჭში სისხლჩაქცევის დროს. აქვს მალარიის საწინააღმდეგო, მატონიზებელი თვისებები. მისი ნაყოფი სასარგებლოა ნივთიერებათა ცვლის მოშლის, ნიკრისის ქარის, სისხლნაკლულობის დროს. ფოთლების ახალ წვენს იყენებენ თვალში ჩასაწვეთებლად.
შირბახტი, ქუჯუნტი, სიმსიმი
Sesamum indicum
ერ. გუნჯუთი.
ერთწლიანი მცენარე 50-100 სმ სიმაღლისა. აქვს 4-14 სმ სიგრძის ფოთლები, მილისებრი და იისფერი ყვავილები.
მისი თესლი მდიდარია მარგანეცით, სპილენძით და კალციუმით. შეიცავს ვიტამინებს ტიამინს და ტოკოფეროლს. მის შემადგენლობაში შედის ანტიკარცეროგენული ნივთიერებები, ფიტოსტეროლები, რომლებიც ზღუდავენ ქოლესტერინს.
იგი ითვლება ძვლებისა და კბილების აღმდგენ პროდუქტად. შირბახტის ზეთი გამოიყენება მასაჟისა და კანის სამკურნალოდ. ამტკიცებენ, რომ იგი ანტიჰიპერტონული საშუალებაცაა.
შიშველი ქერი, ქერშიშველი
ფშ., ხევს., თუშ. ქერშიშველი.
შიშველი შვრია
შმაგა, კავკასიური ბელადონა
Atropa caucasica kreyer
ქართლ. დევსურა; ჩუბ. დევსურავანდა, დევცეცხლა; ფშ. გიჟანა; ერწო საგიჟებელა; კახ., ფშ. ცოფის ბალახი; რაჭ. ლემა; ზმ. რაჭ. შავბალახა; სვან. მატატა.
შმაგა სულ უმნიშვნელოდ განსხვავდება ბელადონასაგან. შმაგას ღეროს აქვს მტრედისფერი ნაფიფქი და შიშველია; ბელადონას ღეროს ნაფიფქი არ აქვს, ზედა ნაწილში კი თითქოს ჯირკვლებით არის შებუსული, გვირგვინის შეფერილობა უფრო მუქია, ვიდრე შმაგას. ბელადონა მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა ძაღლყურძენასებრთა ოჯახიდან, ფესურითა და მრავალრიცხოვანი მსხვილი დატოტვილი ფესვით. ღეროები სქელია და წვნიანი, წებოვან-ბუსუსოვანი, იზრდებიან თითო-თითოდ ან რამდენიმე ერთად, სიმაღლით 1-2 მ. მცენარის ზედა ნაწილში ტოტები კვლავ იტოტებიან. ფოთლები ხშირია, მუქი მწვანე. ისინი მორიგეობითია და დაწყვილებული. წყვილში შემავალი ერთი ფოთოლი სიდიდით ყოველთვის მნიშვნელოვნად აღემატება მეორეს. დიდი ფოთლები ელიფსურია, მისი წყვილი პატარა კი - კვერცხისებური ფორმის, წამახვილებული. ყვავილი მარტოულია, თავდახრილი. ვითარდება ფოთლის უბიდან. ჯამი ხუთკბილაა, გვირგვინი სწორია, მილისებრი, ხუთი, ოდნავ გადაღუნული ფრთით, მორუხო-მელნისფერი, ფუძისაკენ შედარებით ღია ფერის. ყვავილობს ივნის-ივლისში. ნაყოფი - ორბუდიანი, მბრწყინავი, შავი, წვნიანი, მრავალთესლიანი კენკრაა, მუქი მელნისფერი წვენით. თესლი მომრგვალოა, შავი, უსწორმაწორო ზედაპირით. კენკრას აქვს მოტკბო-მომჟავო გემო.
ნაყოფი შხამიანია. ორივე სახეობა ველურად იზრდება ან ცალრე, ან ქმნიან მცირერიცხოვან ბარდებად. მცენარით მოწამლვა იწვევს თავბრუსხვევას, აზრების სწრაფ ცვლას, მრავალსიტყვაობას, სმენით და ბგერით ჰალუცინაციებს, აღგზნებასა და დეპრესიას. ყოველივე ამის გამო თვლიდნენ, რომ ბელადონას და მის მსგავს მცენარეებს: ლენცოფას, ლემას, მანდრაგორს - ავი სულები მფარველობენ და ამიტომ მათ კრეფას თან ახლდა მთელი რიგი რიტუალები.
მცენარის სახელწოდება წარმოქმნილია იტალიური სიტყვებისაგან - bella- "ლამაზი" და donna- "ქალი". ქალები მცენარის წვენს იწვეთებდნენ თვალში, რის შედეგადაც თვალის გუგა ფართოვდებოდა და თვალი იღებდა განსაკუთრებულ ბრწყინვალებას, ხოლო წითელი ნაყოფით ლოყებს იზელდნენ.
ნედლეულად იყენებენ ფოთოლსა და ფესვს. ბელადონას ყოველი ნაწილაკი შეიცავს ალკალოიდებს. ბელადონას ძირითადი ალკალოიდია _ ატროპინი.
ბელადონას პრეპარატებს იყენებენ როგორც სპაზმოლიტურ, ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას კუჭ-ნაწლავის დაავადებისა და კუნთების სპაზმების დროს. იგი იხმარება მორფინითა და სოკოებით მოწამლვის შემთხვევაშიც. ბელადონას ფესვზე დამზადებულ პრეპარატს "კორბელა"-ს იყენებენ პარკინსონის დაავადების წინააღმდეგ. ბელადონა შედის აგრეთვე აბებში "ბელოიდი", სანთელში - "ანუზოლი" და სხვა.
შოთხვი
Padus Racemosa (lam.)
ქართლ. უცნობელა; ხევს., ფშ. შოთხი; სვან. გუგლუ, მენკ; ყ. თურსა; მოხევ. შონთხაჲ.
შოთხვი მაღალი ბუჩქია, ზოგან კი დაბალტანოვანი ხეც 2-10 მ სიმაღლით. ხშირტოტებიანი ვარჯის შემადგენელი ტოტები მოყავისფრო, მოთეთრო-მოყვითალო მეჭეჭებით მოფენილი გლუვქერქიანია. ყვავილებს, ფოთლებსა და ქერქს ამიგდალინის თავისებური სუნი აქვს. ღერო დაფარულია მოშაო ნაცრისფერი დამსკდარი ქერქით. ფოთლები მოხაზულობით ელიფსურია, განიერსოლისებრი ან მომრგვალებული ფუძით და მოკლე წვეტით, კიდეები წვრილად დაკბილულია, კბილები მოწითალო-ნაცრისფერი ჯირკვლებით ბოლოვდება. ფოთლის ფირფიტა ზემოდან რამდენადმე დაჭმუჭნილი შესახედაობისაა, ქვემოდან კი ნათელი ნაცრისფერი.
არომატული, ნექტარით მდიდარი თეთრი ყვავილები, 12 სმ-მდე სიგრძის თავჩაქინდრულ მტევნებშია შეკრებილი. შავი ფერის ნაყოფი ერთკურკიანია, ხორცოვანი მწკლარტე რბილობით, ყინვანაკრავი სასიამოვნო მომწკლარტო გემოსია.
მრავლდება თესლით, ძირკვის ამონაყარით და კალმებით. ყვავის მაის-ივნისში, ნაყოფი მწიფდება ივლისიდან დაწყებული სექტემბრის ჩათვლით.
ხარობს აფხაზეთში, სვანეთში, რაჭა-ლეჩხუმში, სამხრეთ ოსეთში, ქართლში, მთიულეთში, კახეთში და ჯავახეთში, სვანეთში, მთათუშეთში.
შოთხვის ნაყოფი შეიცავს შაქარს, მთრიმლავ ნივთიერებას, ვაშლისა და ლიმონის მჟავებს, ფლავონოიდებს და ეთერზეთს. მთრიმლავი ნივთიერებებით სიმდიდრის გამო ნაყოფს შემკვრელ საშუალებად იყენებენ კუჭაშლილობის დროს.
ფოთლები ვიტამინ C-ს შეიცავს. მასში მოიპოვება ეთერზეთი.
თაფლოვანია. მედიცინაში შოთხვს იყენებენ არაინფექციური ბუნების ფაღარათიანობის და კუჭ-ნაწლავის სისტემის ფუნქციის მოშლის შემთხვევებში.
ამ მიზნით გამოიყენება ნაყოფების ნახარში და ნაყენიც. ხალხური მედიცნა შოთხვის ქერქსაც იყენებს როგორც დიურეზულ, ოფლმომგვრელ და შემკვრელ საშუალებას. ფოთლების ნაყენს ზოგჯერ ფაღარათიანობის და ბრონქიტის დროს იყენებენ, ყვავილების ნაყენს კი ნივთიერებათა ცვლის მოშლისას, ხოლო მცენარის ყველა ნაწილს იყენებენ ანემიის (სისხლნაკლულობის) და ლორწოვანი გარსის ანთებისას.
შოკოლადის ხე
ნ. კაკაო.
შორვალა
Antitoxicum officinaie Роbed.
იმერ. შარვალე; მეგრ. შარვარე; ჭან. ჯოღორ ბინეხი.
მრავალწლიანი ბალახოვანი და ძირხვენიანი მცენარე მრგვალი ღეროებით. აქვს მოკლეჯამიანი, სუპროტული, ლანცეტური ფოთოლი, წვრილი და თეთრი ყვავილი. იზრდება 30-120 სმ სიმაღლისა. ყვავილობს ივნის-აგვისტოში. ნედლეულად გამოიყენება ძირი, ფოთოლი და თესლი.
ძირი შეიცავს შხამიან გლიკოზიდებს - ასკლეპიადინსა და ვინცეტოქსინს, ასკლპინის მჟავას. მცენარეს აქვს შარდმდენი, ამოსაღებინებელი და ანტიტოქსიკური თვისებები. ძირი და ფოთლები ჭრილობების შესახორცებელი საშუალებაა, თესლი - გამაყუჩებელი. მცენარის ნაყენს მცირე დოზებით იღებენ წყლისას და გულისცემის დასარეგულირებლად, ჭრილობების დასამუშავებლად. მისი შინაგანად მიღება საფრთხილოა.
შოროქანი, შოროქნის ცოცხი
Limonium gmelinii О. Kuntze.
ქართლ. მლაშე ცოცხი; ქიზიყ. ცოცხი; ინგ. ცოცხ.
მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე 60 სმ-მდე სიმაღლისა. აქვს გრძელი და ხისებრი ფესვი, სწორმდგომი ღერო, ფესვთანა ფოთლები, იისფერი ყვავილები, ძოწისფერი თესლები. ყვავილობს ივლისიდან სექტემბრამდე.ფესვები შეიცავს მჟავეებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ფოთლები ალკალოიდებსა და გლიკოზიდ მირიციტრინს. ხალხურ მედიცინაში გამოიყენებენ ნახარშსა და ფხვნილებს. ხმარობენ მოსამაგრებელ საშუალებად კუჭ-ნაწლავის დაავადებების, დიზინტერიის, ფაღარათის დროს, სისხლაღმდგენად, შემკვრელად.
შრეში
Eremurus
ბალახოვან მცენარეთა ჯიში, რომელიც 60-მდე სახეობას მოიცავს. გავრცელებულია ზომიერ სარტყელში დიდ ტერიტორიაზე, მთიან და უდაბურ ადგილებზე (Eremurus ლათ. უდაბნოს კუდი). იზრდება 100 სმ სიმაღლისა. აყვავებული მცენარე ულამაზესია, წააგავს სხვადახვა ფერად ანთებულ სანთელს. მისი ფესვები შეიცავს პოლისახარიდ ერემურანს, რომელსაც მწებავი თვისებები აქვს. ზოგერთი ჯიში შეიცავს ალკალოიდებს. ხალხურ მედიცინაში მის ფხვნილს იყენებენ როგორც ბაქტეროციდულ პლასტირს.
შრიალა-ბალახი
კახ. ჭრელფოთოლა, ლენტიშალფა, ფარჩისყვავილა; თიან. ცისარტყელა; იმერ., გურ. მაკოცე, მაკოცია; მეგრ. მაჯუდი, სირმაში ვარდი, ჩინთიში ვარდი.
შროშანა
Convallaria transcaucasica
ქართლ. დათვიყანა, დათვისიმინდი, ტყის სიმინდი; რაჭ. მკვდრის ყვავილი; ჩუბ. ვარდშროშანი.
მრავალწლიანი ერთლებნიანი მცენარეა, 2-3 ფოთლით. ფოთლები ვითარდება მხოხავი, რამდენიმე განშტოებული მიწისქვეშა ფესურიდან, რომელსაც თავის მხრივ მრავალი წვრილი ფესვი აქვს. სიცოცხლის პირველ წლებში შროშანა არ ყვავის, მხოლოდ 2-3 წლის მერე ფესურაზე ვითარდება მსხვილი კვირტი, რომელიც გაზაფხულზე იძლევა ყვავილიან ყლორტს. ამის შემდეგ ყვავილობა ისევ წყდება 2-3 წლით. შროშანას ფოთლები ვითარდება ფესვის ყელიდან. ისინი გრძელყუნწიანებია, მოგრძო-ელიფსური, წამახვილებული ფოთლის ფირფიტით, მთლიანკიდიანი, ხასხასა მწვანე, ზედა მხარეს მტრედისფერი, ხოლო ქვედა მხარეს მბრწყინავი.
ყვავილსაფარი თოვლივით თეთრია, ოდნავ გადაღუნული ექვსი კბილით. ყვავილის
შროშანას ბურთისებრი კოკრები მდებარეობენ ზეაწეულ ყუნწებზე. ისინი ყვავილის გაშლასთან ერთად თანდათანობით დაბლა იხრებიან. ნაყოფი სამბუდიანი კენკრაა. იგი დასაწყისში მწვანეა, დამწიფებასთან ერთად ხდება კაშკაშა ნარინჯისფერ-წითელი.
ნედლეულად იყენებენ ცალკე ყვავილებს და ცალკე ბალახს ან ყვავილებს და ფოთლებს ერთად. მთელი მცენარე შხამიანია. შროშანა შეიცავს საგულე გლიკოზიდებს. მიწის ზედა ნაწილებიდან გამოყვეს გლიკოზიდები, კონვალოტოქსინი, კონვალოტუქსოლი, კონვალოზიდი, გლიკონვალოზიდი, ვალაროტოქსინი და სხვა. ფესვები შეიცავენ კონვალამარინს. გარდა აღნიშნულისა, შროშანაში ნაპოვნია ეთერზეთის კვალი, ასპარაგინი, სახამებელი, შაქარი, ვაშლის და ლიმონის მჟავები. შროშანასაგან დამზადებული პრეპარატები გამოყენება სისხლის მიმოქცევს მწვავე და ქრონიკული უკმარისობის, გულის უკმარისობის დროს. მისგან მზადდება შროშანას სპირტიანი ნაყენი (სამრეწველო წესით), კორგლიკონის საინექციო ხსნარი.
შროშანი
Lilium can-dWum L.
ერ. თეთრი ზამბახი; საბა ზამბახი.
მრავალწლოვანი ბალახოვანი ხახვისებური მცენარეა ხაოიანი მრავალი ყლორტით. ყვავილის ღერო სწორია და შიშველი. ფოთოლი მორიგეობითი, უკუკვერცხისებური. ყვავილი მსხვილია, თეთრი. ნაყოფი კოლოფია მრავალი თესლით. მცენარე იზრდება 80-100 სმ. გვხვდება კავკასიაში. ქიმიური შედგენილობა შეუსწავლელია. ცნობილია, რომ შეიცავს ლორწოს, ვიტამინებსა და შაქარს. ახასიათებს შარდმდენი, დამარბილებელი, გამაყუჩებელი და სხეულის შესიებული და გამაგრებული ადგილების დამარბილებელი თვისებები.
შროშანი ზღვისა
ნ. ზღვის შროშანი.
შროშანი მთისა
ნ. მთის შროშანი.
შროშანი ყვითელი
ნ. ყვითელი შროშანი.
შტოში
Oxycoccos quadripetalus Gilib.
მარადმწვანე წითელი კენკრაა. აქვს წვრილი მარცვალი. შეიცავს ბორს, რკინას, ვიტამინების კომპლექსს, იოდს, კალცს, მაგნიუმს, მარგანეცს, ვერცხლს, ფოსფორს და სხვა მინერალებს, ორგანულ მჟავეებს. მდიდარია ანტიოქსიდანტებით, ფენოლით. იგი ძალიან მნიშვნელოვანია საჭმლის მომნელებელი და გულსისხლძარღვთა სისტემებისათვის. არეგულირებს ქოლესტერინის რაოდენობას, აფართოებს სისხლძარღვებს, ხელს უშლის ორგანიზმში ქვების წარმოქმნას, სასარგებლოა პაროდონტოზისა და შაქრიანი დიაბეტის სამკურნალოდ.
შუბანა
ნ. ხარისკუდა.
შუპყა
Heracleum L.
მრავალწლოვანი ბალახოვანი მცენარე. აქვს ხორცოვანი, გამონაზარდებიანი ძირი. იზრდება 2 მეტრამდე. ფოთლები დანაწევრებულია. ფოთლები და ღეროები დაშვებულია. ნაყოფი კვერცხისებურია. საშიში სარეველაა. ტოქსიკურია და იწვევს ძლიერ დამწვრობას, რომლის შეხორცებაც აუცილებლად ტოვებს კვალს. სამკურნალოდ გამოიყენება მისი ყველა ნაწილი. შეიცავს ეთერზეთს და კუმარინებს, პოლიაცეტინელურ ნაერთებს, სტეროიდებს, ფენოლებს და მათ წარმოებულებს, ფენოლკარბონულ მჟავებს, ვიტამინებს, ალიფატურ სპირტებს, ცხიმებს. ხალხური მედიცინა მის ნაყენებსა და ნახარსებს იყენებს დისპეპსიის, ასთმის, დიარიის, მუწუკების, ძირმაგარების, კუჭ-ნაწლავის დაავადებების, თირკმლებისა და საშარდე ბუშტის სამკურნალოდ. ძირების, ყვავილებისა და თესლების ნაყენი გამოიყენება ქალთა სქესობრივი უკმარისობის სამკურნალოდ.
შქერი
Rhododendrom Ponticum L.
ქვ.რაჭ. ლეშკერი; ზმ. რაჭ. ლეშკი; ზმ. იმერ. კვალიზი; ლეჩხ. ჟგერი, შქერი; ჭან. მშქერი; მეგრ. ფშკერი; სვან. შგერი, შგორი; ჩუბ. სარაგვი ჭყორი.
მარადმწვანე ბუჩქი ან დაბალი 3-6 მ სიმაღლის ხეა მოყავისფრო ქერქით, მწვანე ქერქიანი, 9-27 სმ სიგრძის, 4-7 სმ სიგანის ყლორტებით. ბოლოწვეტიანი, ფუძეშევიწროებული, წაგრძელებულ-ელიფსური, სქელი ტყავისებრი, კიდემთლიანი, ზემოდან მუქი მწვანე, ქვემოდან ბაცი ფოთლები ტოტებზე მორიგეობითაა გაწყობილი.
მოწითალო-სოსანისფერი ყვავილები ტოტების დაბოლოებებზე ქოლგისებრ თანაყვავილედებადაა შეკრებილი. აქვს ცილინდრული კოლოფა ნაყოფი. ყვავის აპრილ-მაისში, მაღალ მთებში კი ივნის-ივლისში. მრავლდება თესლით, ძირკვის ამონაყარით და გადაწვენით. სამედიცინო პრაქტიკაში შქერის ფოთლები გამოიყენება. მისი ნაყენი და ფოთლისგან მიღებული ახალგალენური პრეპარატი გულზე ფუტკარას ჯგუფის გლიკოზიდებისებურად მოქმედებს, ადიდებს გულის კუმშვას და გულის რიტმს ანელებს. აწყნარებს აღგზნებულ ცენტრალურ ნერვულ სისტემას. ბაქტერიოციდური თვისებაც გაჩნია. ხალხური მედიცინა ფოთლებს რევმატიზმის, ნიკრისის ქარის დროს და საგულე და შარდმდენ საშუალებად იყენებს.
შხამა
Veratrum Lobelianum Bernh
ქვ. ქართლ. ასლიყარა; ჯავახ., მესხ. აპუტარაკი; ხევს.,თუშ. სხამა; მოხევ., მთიულ. ჩხამა; მთ. რაჭ., ლეჩხ. აპუნტრაკი; გურ. ხაპუტრაკი; ჭან. წარმახი; მეგრ. აპურტაკი; სვან. ამტრაკ; საბა აბუტარატი.
1-1,7 მ სიმაღლის მრავალწლიანი ფესვურიანი ბალახია. ღერომხვევი განიერი 15-25 სმ სიგრძის ფოთლები, ფართო-ელიფსური ფორმისაა, ბოლოწვეტიანი, ქვედა მხრიდან მოკლე ბეწვით შებუსული, მისთვის დამახასიათებელია ნაკეცები ფოთლის მთელ სიგრძეზე.
ფესურა უფრო ხშირად ღეროს ვერტიკალურ გაგრძელებას წარმოადგენს მიწაში, ფესურის გარშემო განლაგებულია მრავალრიცხოვანი თასმისებური ფესვები.
მომწვანო ყვითელი ყვავილები საგველასებრ ყვავილედებადაა შეკრებილი. თანაყვავილები ყვავილის ყუნწებზე გრძელია. ყვავის და თესლებს ივითარებს ივნის-აგვისტოში.
ძლიერ შხამიანია, მის ნექტარში არსებული ალკალოიდებით მოწამლული ფუტკარი იღუპება, განსაკუთრებული ტოქსიკურობით ფესურა და ფესვები გამოირჩევა. ალკალოიდების გარდა ფესურა შეიცავს საღებავ და მთრიმლავ ნივთიერებებს, ამინომჟავებს, ფისებს, გუმფისს, ცხიმებს, სახამებელს, შაქრებს, მინერალურ მარილებს და სხვ. სამკურნალოდ ფესურა და ფესვები გამოიყენება. ვეტერინარიაში შხამას ფესურისა და ფესვების ნახარში მადის გასაუმჯობესებლად და ღებინების საშუალებად გამოიყენება ღორების, ძაღლებისა და კატებისათვის. ფესურისა და ფესვების ნაყენი გამოიყენება მცოხნავი ცხოველების კუჭის მუშაობის გასაუმჯობესებლად, ხოლო მათგან მომზადებული მალამო მუნის საწინაააღმდეგოდ. ფესვებსა და ფესურის ნახარშს ხალხური ვეტერინარია ცხოველთა პარაზიტი მწერების მოსასპობად ხმარობს. გამხმარი ფესურის ფხვნილისგან მომზადებული მალამო, სპირტზე ნაყენი და გამონახარში მედიცინაში ტკივილების გამაყუჩებელ საშუალებად გამოიყენება ნევრალგიისა და რევმატიზმის დროს. ფესურისა და ფესვების ნახარში, აგრეთვე ნაღებზე მომზადებული მათი ნაყენი ხალხურ მედიცინაში წარმატებით გამოიყენება ეგზემის სამკურნალოდ. ამავე მიზნით გამოიყენება ხალხურ ვეტერინარიაშიც. ფესურის ნახარში პოპულარული საშუალებაა ქერტლის მოსაცილებლად. შხამას მეცნიერულ მედიცინაშიც იყენებენ. დადებით შედეგებს იძლევა შხამას გამოყენება მავნე მწერების: მცენარეების, ტილების და მატლების საწინააღმდეგოდ.
შხამა-სოკო
ჩუბ. ჯღავანა-სოკო; ქართლ. წითელი შხამა; ლეჩხ. კატამჩხავანა.
შხამიანი თუთუბო
Rhus toxicodendron
პატარა შხამიანი ბუჩქი ჩამოშვებული ფოთლებით, ცვალებადი ფორმით, პატარა ყვავილედით. გამოყოფს რძიან წვენს. შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს, შხამიან გლიკოზიდებს, მჟავებს. გამოიყენება მხოლოდ ჰომეოპათიაში გართულებული გრიპის, რევმატიზმის, ნერვული დაავადებების სამკურნალოდ, ციებ-ცხელებისა და კანის დაავადებებისათვის.
შხაპრი
Sparganium simplex
ქიზიყ. ტყლაპუნა ჩალა; თუშ. ჩალურა; ერწო-თიან. თამბაქოს ჩალა; სვან. ჭყიბიშ წილამ.
მცირედშხამიანი ბალახოვანი მცენარე 15-70 სმ-მდე სიმაღლისა. ზოგჯერ მთლიანად წყალში დგას. ფოთლები მორიგეობითია, სამწახნაგა. ყვავილედი მარტივია. ნაყოფი მოგრძოა. შეიცავს ალკალოიდებს, საპონინებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ასკორბინის მჟავას, მაკრო და მიკროელემენტებს. ახასიათებს დამამშვიდებელი, მატონიზებელი, ძარღვების შემავიწროებელი თვისებები. ჩინელები იყენებენ ქალური დაავადებების სამკურნალოდ.
აბზინდა
აბილილი
აბუსალათინი
აგავა
ადონისი
ავოკადო
ავშანი
აკაცია
ალისარჩული
ალოე
ალუბალი
ანაგვირილა
ანგელოზა
ანისული
ანისულის ხე
ანონა
ანწლი
არნიკა
არყა-სოკო
არყი, არყის ხე
ასისთავა
ასკილი
ასფურცელა
ატამი
აქტინიდია
ბაბუნა, სამკურნალო (სააფთიაქო) გვირილა, მატრიკარია
ბადიანი
ბადრიჯანი
ბაია
ბალბა
ბალღოჯი
ბამბაცა
ბამბის ბუჩქი
ბამბუკი
ბარამბო
ბარდა
ბარისპირა
ბატის მარწყვა-ბალახი
ბაღის ინა
ბაღის მარწყვი
ბაღის მიხაკი
ბაღის პიტნა
ბაღის რეზედა
ბაღის სალბი
ბაღის სატაცური
ბაღის ტუხტი
ბაღის ფამფარა
ბაყაყურა
ბაძგი, ჭყორი
ბაჰარი
ბეგთენდრო
ბეგიაური
ბეგქონდარა
ბელადონა
ბელადონა კავკასიური
ბერულა
ბერყენა
ბზა
ბობოწვერა
ბოლოკი
ბოსტნის ია
ბოსტნის წალიკა
ბროწეული
ბუბუშელა, ბაბუაწვერა
ბუერა
ბუჩქისძირა
გარგარი
გერანი, ზეთის ნემსიწვერა
გველთავა
გველისკოვზა
გველის სურო
გვერდელა
გვიმრა
გვირილა
გვირილა სამკურნალო
გლედიჩია
გობისცხვირა
გოგრა
გონგოლა
გონგოლა სამკურნალო
გრაკლი
გრეიპფრუტი
გუგულის-კაბა
გუგულის ყვავილი
დათვიმარწყვა
დათვისთხილა
დათვის კანაფი
დათვის კენკრა
დათვის ყურძენი
დამასკური ვარდი
დამასკური სოინჯი
დანდური
დარიჩინის ხე
დარფილფილი
დასავლური ტუია
დასტამბო
დაფნა, კეთილშობილი დაფნა
დაჯირა
დედაფუტკარა
დედოფლისთითა
დედოფლის ყვავილი
დევისპირა
დეზურა
დეკა
დვალურა
დიდბაია, ჭყანტა
დიდგულა
დიდი კამა
დიდი ხვართქლა, დედოფლის კაბა
დიდყვავილა მაგნოლია
დიდჯამა ფურისულა
დილხამი
დიყი
დრიადი, კაკბის ბალახი
დროზერა, ცვრიანა
დუგუმი
დურიო
დურღენი
ეგვიპტური კელაპტარა
ეგვიპტური ლოტოსი
ევგენოლის რეჰანი
ევკალიპტი
ევკომია, გუდაპერჩის ხე
ევროპული აბრეშუმა
ევროპული მაჟალო
ევროპული პანტა
ევროპული ყოჩივარდა
ეკლღიჭა
ეკალცოცხი
ეკლის ხე, ცრუაკაცია
ელიმუსი
ელუსამელა
ენდრო
ენდრონიკა
ენოთერა
ესპანური არტიშოკი
ესპანური ესპარცეტი, სულა
ესპარცეტი
ეფედრა, ცხენისმუხლა
ეშმაკის ქოში
ეწრის გვიმრა
ვაზი
ვაზისტანა
ვანილი
ვარდი
ვარდკაფანაფა
ვარდკაჭაჭა
ვარსკვლავა
ვაშლანა
ვაშლატამა
ვაშლი
ველის იორდასალამი, ლალა
ველის სოსანი
ველური კანაფი
ვენერას თმა
ვერბენა
ვერცხლა ცაცხვი
ვერხვი
ვეტივერია
ვირგინიული ხურმა
ვირისტერფა
ვნების ყვავილი, პასიფლორა
ზამბახი
ზაფრანა
ზეთისხილი, ზეთის ხე
ზიზილა
ზღვის ხახვი
ზღმარტლი
თაგვისარა
თაგვის ცერცველა
თაგვიყანა
თავკომბალა
თავსისხლა
თავყვითელა
თავშავა
თავცეცხლა
თათაბო
თათრული რევანდი
თალგამი
თალგამურა
თამარჰინდი
თაფლა-გოგრა
თევზის წამალი
თეთრეკალა
თეთრი არყი, ლიტვინოვის არყი
თეთრი დიყი
თეთრი დუმფარა
თეთრი ნარგიზი
თეთრი ნარი
თეთრი სამყურა
თეთრი ძიძო
თეთრყვავილა
თეთრყვავილა ლაშქარა, მხალშავა
თერო
თვის ბოლოკი
თუთა, თუთის ხე
თუთუბო
თხაწართალა
თხილი
თხმელა
იალღუნი
იაპონური აუკუბა
იაპონური ზღმარტლი, ლოქვა
იაპონური პირშუშხა
იაპონური სოფორა
იაპონური შროშანა
იაპონური ხურმა, აღმოსავლური ხურმა
იაჟუჟუნა, სამფერა ია
იასამანი
ილი
იმერული ირაგა
ინდური კანაფი
ინდური კვლიავი, აიოვანი, აჟგონი
ინდური ლოტოსი
ინდური ჟასმინი
იორდასალამი
იპეკო
ირმის-ენა
ისპანახი
იფანურა
კავკასიური მოცვი
კავკასიური სურო
კავკასიური ცაცხვი
კავრა
კაზანლიკური ვარდი
კაკაო, კაკაოს ხე, შოკოლადის ხე
კაკბის-საკენკელა
კაკლის ხე
კალია
კალანხოა
კამა
კამანია
კანადური სურო
კანადური ქაცვი
კანაფი
კაპარი
კარტოფილი
კატაბალახა, ვალერიანა
კატაბარდა
კატაპიტნა
კაქტუსი
კედლისპირა
კედლისპირა იუდეური
კევის ხე, საღსალაჯი
კელაპტარა
კენკეშა
კესანე, ცისანა
კეწერა
კვლიავი
კვრინჩხი
კიდობანა, ჩვეულებრივი ჭანჭყატა
კიტრანა
კიტრი
კიტრისუნა
კიჭკიჭა
კლდის დუმა
კლდის მოცხარი
კნაპა, კნაპი
კოთხუჯი, კოთხოჯი
კოკა, კოკაინის ხე
კოკომჟავა
კოლოქვინთი, კოლოცინთი
კომბოსტო
კომში
კონიო
კორდისკბილა
კორობელა
კოტრანა
კოფრჩხილა
კოწახური
კოჭა, ჯანჯაფილი
კრაზანა
კულმუხო
კუნელი
კურდღლის ბალახი
კურდღლისფრჩხილა
კურდღლისცოცხა
კუტი ბალახი
ლავანდი
ლამაზა
ლანცეტა მრავალძარღვა
ლარიქსი
ლაფანი, ლაფნის ხე
ლაქაში
ლაშქარა
ლახტარა
ლემა
ლენქორანული ხერკინა
ლენცოფა
ლეღვი
ლეშურა
ლიკოპოდიუმი
ლიმონი ჩვეულებრივი
ლიმონის ავშანი
ლიმონის კატაპიტნა
ლიმონის ურო
ლიმონურა
ლიპია
ლიჩი
ლობიო
ლომისკბილა
ლოტოსი
ლუმბანგი, სანთლის ხე
ლურჯი ზამბახი
ლურჯი მოცვი
ლურჯი ნარი, ლურჯეკალა
ლურჯი ძირწითელა, ჩვეულებრივი ძირწითელა
ლუფა
მაგნოლია
მათუთა
მაიორანი
მაისურა
მაკლურა, თუთავაშლა
მამულა
მანანა, ერიკა
მანგუსტანი
მანდარინი
მანდრაგორი
მანეული
მანიჰოტი, მანიოკი
მაჟალო
მარადმწვანე ძახველი
მარგალიტა
მარიამა
მარიამსაკმელა
მარიამსხალა
მარმუჭი
მარწყვა-ბალახი
მარწყვა-ბალახი ოთხფურცელა
მარწყვა-ბალახი წყლისა
მარწყვი
მატიტელა
მატრიკარია
მატრიკარია სამკურნალო
მაღალი მოცვი, კავკასიური მოცვი
მაღლისმთის მუხა
მაყვალი
მაჩიტა
მაწაქი, ლოგორო
მახრჩობელა
მაჯაღვერი
მაჰონია, ჭყორფოთოლა
მდგნალი
მდელოს მატვარანცა
მდოგვი
მედგარი, ბაბაწვერა
მელია
მესამედა
მექსიკური ავოკადო
მექსიკური ჩაი
მეჭეჭიანი ჭანჭყატა
მზესუმზირა
მზიურა
მთის ბარისპირა
მთის პიტნა
მთის სვინტრი
მთის ღანძილი
მთის ღოლო
მთის ჩადუნა
მინდვრის გვირილა
მინდვრის ზამბახი, ბადიანი ზამბახი
მინდვრის მდოგვი
მინდვრის ნემსა
მირტი
მიწავაშლა
მიწამაყვალა, ბალახმაყვალა
მიწის ბარდა
მიხაკი
მიხაკის ხე, მიხაკი
მკერვალა
მოპიტნაო
მოცვი
მოცხარი
მჟავე ლაიმი
მჟაველა
მჟაუნა
მრავალფოთლიანი ხანჭკოლა
მრავალძარღვა
მრგვალი თავნასკვა
მრგვალი წამალი
მსუქანა
მსხალი
მსხალიჭა
მსხვილი გოგრა, თეთრი გოგრა
მსვილფოთოლა ცაცხვი
მსხვილყვავილა ჟასმინი, დიდყვავილა ჟასმინი
მუზარადა
მუშკის მარწყვი
მუხა
მუხუდო
მწარა
მჭამელა
მხოხავი ჭანგა
ნამდვილი ზირა, ზირაკი
ნამდვილი თამბაქო, ჩვეულებრივი თამბაქო
ნამდვილი რევანდი
ნარდი
ნარი
ნარინჯი
ნარისჯაგა
ნარშავი
ნარცეცხლა
ნაღველა
ნაცარა მურყანი
ნაცარქათამა
ნეგო, უკვდავა
ნესვი
ნიახურა
ნიახური
ნიგვზისძირა
ნივრის-დედა
ნიორი
ნისკარტა აქტინიდია
ნიუკა
ნუში
ოდაღაჯი, გვაიაკის ხე
ოთახის უკადრისა
ოთხფურცელა მარწყავ-ბალახი
ოლეანდრე
ომბალო
ონტკოფა
ონტკოფა პერუსი
ონჭო
ოპუნცია, დედინაცლის ენა
ორკბილა
ოროვანდი
ორფერი
ორფოთოლა
ორყურა
ოსერო
ოსმანთუსი
ოსპი
ოფი
ოქროქუდა
ოქროჩალა
ოქროცოცხა
ოქროწვიმა
ოქროწკეპლა
ოშოშა, ოშოში
ოჩოპენტრე
ოხრახუში
პანტა
პარაგვაული ჩაი, მატე
პარნასურა
პასიფლორა
პატარძალა
პატისონი, ბრტყელი ყაბაყი
პაჩული
პეკანი
პერილა
პერუს ონტკოფა
პილპილი
პირშუშხა
პირწმინდა
პოეტური ნარგიზი
პომიდორი
პრასა
პუერარია, კუძუ
ჟაბო, შაბო, შაბუ
ჟასმინი
ჟასმინი სამკურნალო
ჟენ-შენი
ჟოლო
ჟუნჟრუკი
რევანდი
რევანდი თათრული
რევანდი ნამდვილი
რევანდი სამკურნალო
რეზედა
რეზედა ბაღისა
რეზედა ყანისა
რეჰანი
რეჰანი ევგენოლისა
რეჰანი ქაფურისა
როზმარინი
რუსული მაყვალი
რუსული ღიღილო
რუსული ჭლაკვი
რქათავა
რცხილა
რცხილა კავკასიური
რძიანა
რძიანა-მაჯღავერი
სავარცხელა
საზამთრო
სათოვლია
საკმლის ხე
საკპინაჭი
სალათა
სალბი სამკურნალო
სალიხა
სამატლე
სამკურნალო ადონისი
სამკურნალო ბარისპირა
სამკურნალო მატრიკარია
სამკურნალო ჟასმინი
სამკურნალო ძიძო
სამოთხის ვაშლი, სამურაბე ვაშლი
სამტატა
სამფერა ია
სამყურა
სამყურა ლიმონი
სამყურას აბრეშუმა
სანდალოზი თეთრი
სანდალოზი წითელი
სანთელა ტყისა
სანთელა ყანისა
სანთლის ხე
საპონა
საპონელა
სარეპტის მდოგვი
სასტვენა
სასტვირია
სასუქა
სატაცურა კომბოსტო
სატაცური ლამური
სატაცური ძაღლისა
სატილია
საღეჭი პილპილი, ბეტელი
საღსაღაჯი
საყვითლო
საჭარა
საჭმელი კანა, აჩირა
სელი
სელი გუგულისა
სელიჭა
სენეგა
სენეგალიური აკაცია
სერადელა
სექვოია მარადმწვანე
სვია
სვინტრი
სვინტრი მთისა
სოკომორო
სიმინდი
სიმინდი კაჟა
სიმინდი კბილა
სიმინდი კილიანი
სიმინდი რბილი
სიმინდი ტკბილი
სიმინდი ცვილა
სკიპალო
სოია
სოინჯი
სორგო
სორგო შაქრისა /> სორგო ჩვეულებრივი
სორგო ცოცხისა
სოსანი ველისა
სოსანი ყანისა
სოჭი ბერძნული
სოჭი ერთფეროვანი
სოჭი ესპანური
სოჭი თეთრქერქა
სოჭი იაპონური
სოჭი კავკასიური
სოჭი კამჩატკური
სოჭი კილიკიური
სოჭი ნორდმანისა
სოჭი ციმბირული
სპარსული ღვარძლი
სპარსული ყოჩივარდა
სპელტა, ნამდვილი ასლი
სპერგულა
სპერგულა სელისა
სტაფილო
სტერკულია
სუდანური ბალახი, სუდანურა, სუდანური შალაფა
სულა
სუმბული
სუმბული აღმოსავლური
სუმბული წყლისა
სურნელოვანი ზეთის ხე, ოსმანთუსი
სურო
სურო გველისა
სურო კავკასიური
სურო კანადური
სურო კოლხური
სურო ჩვეულებრივი
სურო ცვილისა
სურო წყლისა
სუსამბარი
სუფრის ჭარხალი ვარდისფერი
სუფრის ჭარხალი თეთრი
სუფრის ჭარხალი ყვითელი
სუფრის ჭარხალი წითელი
სუძა
სწორი შვრიელა
ტაბელა
ტაბლაყურა, ფართოფოთლიანი ჭანჭყატა
ტარო
ტარხუნა
ტაუ-საღიზი
ტაქსოდიუმი
ტაცეტი
ტეგანი
ტენცო, წყლის პიტნა
ტეოსინტე
ტეოსინტე, ბელეკონი
ტექის ხე, ტექტონი
ტეფა
ტილჭირი, აკონიტუმი
ტიმოთელა, თომოტის ბალახი
ტირიფი
ტირიფი ბრტყელი
ტირიფი მტირალა
ტირიფი მყიფე
ტიტა
ტკაცუნა
ტკბილი ლაიმი
ტკბილი სიმინდი
ტლანქი ლიმონი, ჯამბირი
ტორფის ხავსი, თეთრი ხავსი
ტრაუტფერის ბოკვი
ტუბეროზა
ტუია
ტუია გიგანტური
ტუია დასავლური
ტუნგი იაპონური
ტუნგი მთისა
ტუნგი ფორდისა
ტუნგი ჩინური
ტუნისური ბალახი
ტურანგი
ტურნეფსი
ტუხტი
ტუხტი ბაღისა
ტუხტი სამკურნალო
ტუხტი ყანისა
ტუხტი ყითელი
ტუხტი ჩინური
ტყემალი
ტყვიაბალახა
ტყისბოლოკა
ტყის ვაზი
ტყის თივაქასრა
ტყის კამა
ტყის მარწყვი
ტყის მრავალძარღვა
ტყის მიხაკი
ტყის პიტნა
ტყის ჟუნჟრუკი
ტყის სამყურა
ტყის სანთელა
ტყის ღიღილო
ტყისურა
ტყის ფარსმანდუკი
ტყის ფურისულა
ტყის ქამა-სოკო
ტყის ქოთანა
ტყის ქონდარი
ტყის ჩიტისთვალა
ტყის ცერცველა
ტყის ცოცხი
ტყის წიწმატი
ტყის ჭორტანა, კომელინა, ცისფერთვალა
ტყიურა
ტყუბლა-სოკო
უგრეხელი
უზანი
უკადრისა
უკადრისა ოთახისა
უკვდავა
ულბო
ულეწელა
ულუმბო
უნაბი
უნგრული ცერცველა, პანოიის ცერცველა
უნშიუ მანდარინი
უპანი
უჟმურა
ურარტული ნუში
ურაშა
ურთხელი
ურიში
ურო
ურო ლიმონისა
ურცი
უსუპი
უსურვაზი, ტყის ვაზი
უსურვაზი ამერკული
უსრიული პანტა
უფერულა
უფხო ღვარძლი
უფხო შვრიელა
უცვეთელა
უცუნა
უძოვარა
უძრახელა
უჭურველი
უხრავი
უჯანგარი
ფამფარა
ფამფარა ბაღისა
ფამფარულა, კევის ბალახი
ფანტია სელი
ფანქრის ხე
ფანქრის ხე ამერკული
ფართოფოთლიანი ჭანჭყატა
ფარსმანდუკი
ფარსმანდუკი ტყისა
ფაცელია
ფეიჰოა
ფერისცვალა
ფესვმაგარა
ფეტვი
ფეტვი ზანგური
ფეტვი ინდური
ფეხფოთოლა
ფიგი
ფითრი
ფიკუსი კაუჩუკისა,
ფიკუსი ოთახისა
ფირმიანა
ფისოვანა
ფიჭვი
ფიჭვი ბიჭვინთისა
ფიჭვი ვეიმუტისა
ფიჭვი ევროპული
ფიჭვი ელდარისა
ფიჭვი ზღვისპირა
ფიჭვი თეთრი
ფიჭვი იტალიური
ფიჭვი კავკასიური
ფიჭვი მანჯურული
ფიჭვი მტირალა
ფიჭვი ყირიმული
ფიჭვი შავი
ფიჭვი ციმბირული
ფიჭვი ჭაობისა
ფლორენციული ზამბახი
ფლოქსი
ფოთლოვანი კომბოსტო, საკვები კომბოსტო
ფოთლოვანი ჭარხალი
ფოთოთი
ფოთოლეკალა
ფოლიო
ფოლიო ცისა
ფოლორცის ბალახი ცის
ფორდის ტუნგი
ფორთოხალი
ფოხვერა
ფრანგული კოინდარი
ფრთათეთრა
ფრთათეთრა ბაღისა
ფრთაფოთოლა
ფრთისებრი ჯონჯოლი
ფრინტა
ფსტა, ბუსტული
ფუნთუშა
ფურისულა
ფურისულა დიდჯამა
ფურისულა წყლისა
ფუტკარა
ფუტკრის-დედა
ფუფალა
ფუჩფუჩა
ფუჭფუჭა
ფქვილიო
ფშატა-ტირიფი
ფშატი
ფშატი ველური
ფშატფოთოლა ბერყენა
ფშნის ეკალი
ფშნის ენდრო
ფშუკურა
ფხიჯა, ქვატეხია
ფხუწა
ქაბისჩალა
ქათმისკუჭა, გიორგელა
ქათმისქოჩორა
ქალამანა
ქალბანა
ქამა-სოკო
ქამა-სოკო ტყისა
ქამეროფსი
ქარაგოზი
ქარაძენძი
ქართლის ზამბახი
ქართული ესპარცეტი
ქართული ზამბახი
ქართული კოწახური
ქართული ლალემანცია
ქართული მუხა
ქართული ნემსიწვერა
ქართული ნუში
ქართული ქოთანა
ქართული ყოჩივარდა
ქარქვეტა
ქარცხვი
ქასრა
ქატმი, ფოხვერა
ქაფუნა
ქაფურის რეჰანი
ქაფურა
ქაფურის ხე
ქაფურის ხე ცრუ
ქაღაზბადამი
ქაღალდის არალია
ქაღალდის თუთა
ქაღალდის ხე იაპონური
ქაცვი
ქაცვი ამერიკული
ქაცვი კანადური
ქენდირი
ქენდირი ამუ-დარიისა
ქერი
ქერი ბრტყელი
ქერი ველური
ქერი კულტურული
ქერი მრავალმწკრივიანი
ქერი ორმწკრივიანი
ქერი შიშველი
ქერიფქლა
ქერშიშველი
ქვათესლა
ქვამუხა
ქვაპურა
ქვატეხია
ქვებლანდისა
ქვეყნის გული
ქვიშამხალი
ქვრიმა, მოჰარი
ქითრა
ქინაქინის ხე
ქინძარა
ქინძი
ქინძი ძაღლისა
ქისრიბა
ქიშმიშის აქტინიდიაა
ქლიავი
ქოთანა კლდისა
ქოთანა ტყისა
ქოთანა ქართული
ქონა
ქონდარა არყი
ქონდარა ბალამწარა
ქონდარა ბანანი
ქონდარა ზამბახი
ქონდარა ნუში
ქონდარა პალმა, ქამეროფსი
ქონდარა ფიჭვი
ქონდარა ღვია
ქონდარა ხორბალი
ქონდარი ბაღისა
ქონდარი ტყისა
ქონის ხე
ქორაფი
ქოქ-საზიღი
ქრიზანთემა
ქრისტესბეჭედა
ქრისტესთვალა
ქრისტესისხლა
ქუბაბა
ქუთქუთა
ქუნჯუტი
ქურქუმა
ქუჩი, ველის წივანა
ქუჩულა
ღამის დედოფალი
ღამის ია
ღანძილი
ღანძილი მთისა
ღვარძლი
ღვარძლი უფხო
ღვარძლი სპარსული
ღვედკეცი
ღვია
ღვია ვირჯინიული
ღვია კაზაკური
ღვია ქონდარა
ღვია შავი
ღვია წითელი
ღვიიის ფითრი
ღვინა
ღვინა ყვითელი
ღვინიო
ღიმი, ატოლი
ღიღილო
ღიღილო რუსული
ღიღილო წითელი
ღიჭა
ღობისძირა
ღოლო
ღოლო მთისა
ღოლომჟავა
ღოლო-მხალი
ღოლო ჩვეულებრივი
ღოლოშმაგა
ღომი
ღომი ველური
ღორის ბირკა
ღორის ქადა
ღორღორა
ღოღნოშო
ღრიანჭველა
ყაბაყი
ყაბაყი ბრტყელი
ყავა
ყავა არაბული
ყავა ლიბერიული
ყაზახა
ყაისუმი
შაბთარი
შაბი, შაბუ,
შავბალახა
შავდავითა
შავთარა
შავი არყი, რადეს არყი
შავი ასკილი
შავი გვიმრა
შავი დიკა
შავი თავთუხი
შავი კაკლის ხე
შავი კუნელი
შავი მდოგვი
შავი მოცხარი
შავი მურყანი
შავი მჭადი
შავი ნაძვი
შავი სანდალოზი
შავი საქსაული
შავი ღვია
შავი ცერცველა
შავი თავთუხი
შავჩოხა- სოკო
შავჩოხა
შავწამალა
შავჯაგა, ჯღარდალა
შალამანდილი
შალაფა
შალაფა სუდანური
შალგი
შამბალილა, ულბო
შაქარა ბანანი, ბრძენთა ბანანი
შაქრის ლერწამი
შაქრის ნეკერჩხალი
შაქრის პალმა
შაქრის სორგო
შაქრის ჭარხალი
შემოდგომის წინწკალა
შესანისნავი იუკა
შვედური სამყურა
შვია
შვიტა
შვიტურა
შვრია
შვრია შიშველი
შვრია ჩვეულებრივი
შვრიანა
შვრიანა მდელოსი
შვრიელა
შვრიელა ბანისა
შვრიელა სწორი
შვრიელა უფხო
შვრიელა ჭვავიფერი
შვრიელა ჭრელი
შვრიუკა, ველური შვრია
შივო-მიკანი
შინდანწლა
შინდი
შირბახტი, ქუჯუნტი, სიმსიმი
შიშველი ქერი, ქერშიშველი
შიშველი შვრია
შმაგა, კავკასიური ბელადონა
შოთხვი
შოკოლადის ხე
შორვალა
შოროქანი, შოროქნის ცოცხი
შრეში
შრიალა-ბალახი
შროშანა
შროშანი
შროშანი ზღვისა
შროშანი მთისა
შროშანი ყვითელი
შტოში
შუბანა
შუპყა
შქერი
შხამა
შხამა-სოკო
შხამიანი თუთუბო
შხაპრი
ჩაგირი
ჩადუნა
ჩაი მექსიკური
ჩაი პარაგვაული
ჩაიოტი
ჩაი
ჩაის ბუჩქი ასამური
ჩაის ბუჩქი ჩინური
ჩაის ვარდი
ჩალამბარა
ჩალამძივი
ჩალაყვავილი
ჩარანი
ჩაქვის ბალახი
ჩაღანდრი
ჩაწყობილა
ჩაწყობილა-ბაია
ჩელტა-ზანდური
ჩელტა-მახა
ჩვეულებრივი ავოკადო, გვატემალური ავოკადო
ჩვეულებრივი ბარდა
ჩვეულებრივი ესპარცეტი
ჩვეულებრივი ვაზი
ჩვეულებრივი თამბაქო
ჩვეულებრივი თივაქასრა
ჩვეულებრივი თხილი
ჩვეულებრივი იონჯა
ჩვეულებრივი იფანი
ჩვეულებრივი კაკლის ხე, კაკალი
ჩვეულებრივი კანაფი
ჩვეულებრივი კოწახური
ჩვეულებრივი ლიმონი
ჩვეულებრივი ლობიო
ჩვეულებრივი მანანა, კალუნა
ჩვეულებრივი მატიტელა
ჩვეულებრივი მაჯაღვერი
ჩვეულებრივი მოცხარი, წითელი მოცხარი
ჩვეულებრივი მურყანი
ჩვეულებრივი ნამიკრეფია
ჩვეულებრივი ნეკერჩხალი
ჩვეულებრივი ნუში
ჩვეულებრივი საზამთრო
ჩვეულებრივი სელი
ჩვეულებრივი სორგო
ჩვეულებრივი სურო
ჩვეულებრივი ღოლო
ჩვეულებრივი შვრია
ჩვეულებრივი ცერცველა
ჩვეულებრივი ცირცელი, ჭნავი
ჩვეულებრივი ძირწითელა
ჩვეულებრივი წაბლი
ჩვეულებრივი ჭანჭყატა
ჩვეულებრივი ჭვავი
ჩვეულებრივი ხორბალი
ჩვეულებრივი ხურმა
ჩვეულებრივი ჯიჯლაყა
ჩვეულებრივი ჯონჯოლი, ფრთისებრი ჯონჯოლი
ჩილური არაუკარია
ჩინგილი
ჩინური აბელია
ჩინური აუკუბა
ჩინური ბანანი, ქონდარა ბანანი
ჩინური დარიჩინის ხე
ჩინური ვაშლი
ჩინური ვაციწვერა
ჩინური თუთუბო
ჩინური ინდიგო
ჩინური ისპანახი
ჩინური კარტოფილი
ჩინური კომბოსტო
ჩინური ჟასმინი
ჩინური ტუნგი, ფორდის ტუნგი, ჩინური ტუნგის ხე
ჩინური ტუხტი
ჩინური წაბლი
ჩინური ხახვი
ჩიტავაშლა
ჩიტაკომშა, ჩიტაწკეპლა
ჩიტიბუდა
ჩიტის ბირკა
ჩიტისთავა
ჩიტისთვალა ტყისა
ჩიტისთვალა ყანისა
ჩიტის ია
ჩიტის იონჯა
ჩიტიფეტვა
ჩიტიფეხა, სერადელა
ჩიტიყველა
ჩიტიწვივა
ჩოღანო
ჩუა
ჩუფა
ცალმარცვალა
ცალმარცვალა ველური
ცაცხვი
ცაცხვი ვერცხლა
ცაცხვი კავკასიური
ცაცხვი მსხვილფოთოლა
ცაცხვი წვრილფოთოლა
ცახის ბალახი
ცახცახა
ცერეცო
ცერცვეკალა, ფიგი
ცერცველა ბანჯგვლიანი
ცერცველა ბეწვიანი
ცერცველა თაგვისა
ცერცველა ოსპისებრი
ცერცველა პანონიისა
ცერცველა ტყისა
ცერცველა უნგრული
ცერცველა ყანისა
ცერცველა შავი
ცერცველა ჩვეულებრივი
ცერცველა ცვალებადი
ცერცველა ცხენისა
ცერცვი
ცერცვი მტრედისა
ცერცვი ხავერდა
ცეცხლეკალა
ცვალებადი ცერცველა
ცვილა სიმინდი
ცვილიანა
ცვილის ხე
ცვილის სურო
ციკასი იაპონური
ცვრიანა
ციკუტა
ცილინდრული ლუფა
ციმბირული ლარიქსი
ციმბირული ნაძვი
ციმბირული სოჭი
ციმბირული ფიჭვი
ციმბირული ქენდირი
ციმციმა
ცინერარია ნაცარა
ცინერარია ჰიბრიდული
ცირცელი
ცისანა
ცის-ვაზი, გლიცინია
ცისთვალა
ცისკარა
ცისფერი იონჯა
ცისფერი ლოტოსი
ცის-ფოლიო
ციტრონო
ციურა
ციფომანდრა
ციცინო
ცოცხა-ბალახი
ცოცხანა, ცოცხობა
ცოცხი ტყისა
ცოცხი ყვითელი
ცოცხის სორგო
ცოცხმაგარა
ცოცხობა
ცრუაკაცია
ცრუქაფურის ხე
ცრუცუგა
ცრუცუგა დუგლასისა
ცრუცუგა იაპონური
ცუგა
ცუგა ამერიკული
ცუგა იაპონური
ცულისპირა
ცხენისკბილა
ცხენისკბილა სოკო
ცხენისკუდა
ცხენისმუხლა
ცხენის ცერცველა
ცხენისწაბლა
ცხენისწაბლა წვრილყვავილა
ცხვარა
ცხვირისატეხელა, ადონისი
ცხვირისატეხელა ყვითელი
ცხვრის კვლიავი
ცხვრის სამყურა
ცხვრის წივანა
ცხიმურა
ცხრაფერა
ცხრატყავა
ცხრატყავა თათრული
ცხრატყავა ქართული
ძაბრა-სოკო
ძარა
ძაფოვანი იუკა
ძაღლის ბირკა
ძაღლის ენა
ძაღლის პიტნა, ჭინჭრისგერა
ძაღლის სატაცური, მიხელტა
ძაღლის ქინძი
ძაღლმაყვალა
ძაღლნიორა
ძაღლნიორა იმერული
ძაღლყურძენა
ძაძა
ძახველა, ძახველი
ძახველი მარადმწვანე
ძელქვა
ძერანა
ძეძვი
ძეწნა, მტირალა ტირიფი
ძეხვის ხე
ძიგვა, ქისრიბა
ძირთეთრა
ძირმწარა
ძირტკბილა
ძირტკბილა კლდისა
ძირყვითელა
ძირშავა
ძირშაქარა
ძირწითელა
ძირწითელა ლურჯი
ძირწითელა ჩვეულებრივი
ძიძას ბალახი
ძიძო
ძიძო თეთრი
ძიძო ყვითელი, ძიძო სამკურნალო
ძმერხლი
ძმრის ხე
ძურწა
ძურწა მწვანე
ძურწა ნამდვილი
ძურწა ყვითელი
ძუძუმაყვალა
წაბლი
წაბლი ამერიკული
წაბლი იაპონური
წაბლი ჩინური
წაბლი წყლისა
წაბლფოთოლა მუხა
წალიკა
წალიკა ბოსტნისა
წალიკა სელისა
წალიკა წითელი
წამალწვრილი
წართხალი
წახნაგოვანი ლუფა, ავღანური ლუფა
წბილა
წებოვანი იონჯა
წეკო
წეროსწვივა
წერწა
წვიტა
წვრილფოთოლა ცაცხვი
წვრილყვავილა ცხენისწაბლა
წიაპა
წიაღა
წიბა
წივანა
წივანა მდელოსი
წივანა ცხვრისა
წივანა წითელი
წივანა ჭრელი
წითელი გვირილა
წითელი დიკა
წითელი თავთუხი
წითელი კუნელი
წითელი ლიმონი
წითელი მოცვი
წითელი მოცხარი
წითელი მხალი, ფოთლოვანი ჭარხალი, მაგნოლდი
წითელი სამყურა
წითელი სანდალოზი
წითელი ღვია, ფანქრის ხე
წითელი ღიღილო
წითელი შხამ-სოკო
წითელი წალიკა
წითელი წივანა
წითელი ხე ამერიკული
წითელი ჯინჭარი, ნანკინის პერილა
წითელი ჯინჭრის ენა
წითელი ჯიჯლაყა
წითელწვერა
წითლიო
წინწკალა
წინწკალა შემოდგომისა
წიფელი, წიფელა
წიფელი ამერიკული
წიფელი აღმოსავლური
წიფელი ევროპული
წიფლისძირა
წიწაკა
წიწაკა ბულგარული
წიწაკის აბრეშუმა
წიწიბურა
წიწიბურა თათრული
წიწილკურა
წიწინაური
წიწმატა-სელი
წიწმატელა
წიწმატი
წიწმატი ბრაზილიური
წიწმატი ტყისა
წიწმატი წყლისა
წიწმატურა
წკიალა სოკო, ჯიმლა
წნორი
წურწუმა
წყავი
წყავმაზა
წყალიკრეფია
წყალნაწყენი
წყვილმარცვალა ველური
წყლის ბაია
წყლის ბამბა
წყლის ბრინჯი
წყლის დვალურა
წყლის ვაზი
წყლის ვარსკვლავა
წყლის ზამბახი
წყლის იელი
წყლის კაკალი, ჭუღუმბური
წყლის მანანა
წყლის მარწყა-ბალახი
წყლის მრავალძარღვა
წყლის პერი, ლემნა
წყლის სამყურა
წყლის სუმბული
წყლის სურო
წყლის ფურისულა
წყლის წაბლი
წყლის წიწმატი
წყლის ჭირი
ჭადარი
ჭადარი აღმოსავლური
ჭადარი დასავლური
ჭადარი ხუთთითა
ჭალაფშატა, ფშატი ველური
ჭალის ვერხვი
ჭალის მუხა
ჭანგა
ჭანგა ამერიკული
ჭანგა დატოტვილი
ჭანგა მხოხავი
ჭანდარი
ჭანური ზამბახი
ჭანური ნეკერჩხალი
ჭანჭყატა
ჭანჭყატა იაპონური
ჭანჭყატა მეჭეჭიანი
ჭანჭყატა ფართოფოთლიანი
ჭანჭყატა ჩვეულებრივი
ჭაობის კვიპაროზი, ტაქსოდიუმი
ჭაობის ფიჭვი
ჭარელა
ჭარხალი
ჭარხალი სუფრისა
ჭარხალი ფოთლოვანი
ჭარხალი შაქრისა
ჭარხლიფოჩა
ჭაღარა სამყურა
ჭახრაკაული
ჭერამი
ჭეჭველა
ჭეჭკეტა-სოკო
ჭვავი
ჭვავი ჩვეულებრივი
ჭვავისებრი შვრიელა
ჭიაფერა
ჭიკარტი
ჭილი
ჭინჭარა
ჭინჭარი
ჭინჭრისგერა
ჭინჭრის-დედა
ჭინჭრიფოთოლა
ჭიოტა
ჭიოტა სელისა
ჭკვალი
ჭლაკვი
ჭლაკვი რუსული
ჭოროხის მუხა
ჭორტანა
ჭორტანა ტყისა
ჭრელი წივანა, ლერწმქუჩი
ჭრელყვავილა იონჯა
ჭუღუმბური
ჭყანტა
ჭყიმა-მხალი
ჭყიმი
ჭყიპანტა
ჭყორი
ჭყორფოთოლა
ხავერდა, იმერული ზაფრანა
ხავერდა-ცერცვი
ხავსი
ხავსი თეთრეი
ხავსი ირმისა
ხავსი ტორფისა
ხაზაზა
ხანდური
ხანჭკოლა
ხანჭკოლა თეთრი
ხანჭკოლა ლურჯი
ხანჭკოლა მრავალფოთლიანი
ხანჭკოლა ყვითელი
ხანჯალა
ხართუთა
ხარისვარდა
ხარისთვალა
ხარისკუდა, შუბანა
ხარისფაშვა
ხარისშუბლა
ხარისჩლიქა
ხარისძირა
ხარნუყა
ხატოტი
ხაშხაში
ხახამა
ხახვთესლა
ხახვი
ხახვი ზღვისა
ხახვი კლდისა
ხახვი ჩინური
ხახვილო
ხახვისთავა
ხახვისფოჩა
ხახია
ხბოშუბლა
ხებალახა
ხებუერა
ხეგვიმრა
ხევარდი
ხევერცხლა
ხევსურის დიყი
ხეთამხალი
ხეკაქტუსი
ხეკოლა, კოლა
ხემაგარა, ფირმიანა, სტერკულია
ხემარწყვა
ხემახვია, ხემოა
ხემყრალი
ხეპილპილა
ხეპომიდორი, ციფომანდრა
ხერკინა
ხერკინა ლენქორანული
ხერხა
ხერხფოთოლა
ხეტიტა
ხეტუხტი
ხეშავი
ხეშროშანა
ხეჭრელი
ხეჭრელი ამერკული
ხეჭრელი იმერული
ხეჭრელი კლდისა
ხვალო, ჭალის ვერხვი
ხვალო თეთრი
ხვართქლა
ხვართქლა მლაშე
ხვარხვარა
ხვიარა ვარდი
ხვიტი
ხმალა, ხანჯალა
ხოვერა
ხოკერა-გოგრა
ხომანდული
ხომეჭი
ხორბალი
ხორბალი აბაშური
ხორბალი აბისინიური
ხორბალი ინგლისური
ხორბალი ინდური
ხორბალი მაგარი
ხორბალი მახა
ხორბალი მრგვალმარცვალა
ხორბალი პოლონური
ხორბალი რბილი
ხორბალი რბილი უფხო
ხორბალი რბილი ფხიანი
ხორბალი საგაზაფხულო
ხორბალი ქონდარა
ხორბალი ჩვეულებრივი
ხოროსანი
ხორციფერა
ხრაშუნა
ხრიალა
ხუთთითა ჭადარი
ხუთყურა
ხურმა
ხურმა აღმოსავლური
ხურმა ვირგინიული
ხურმა იაპონურიხურმა ჩვეულებრივი
ხურტკმელი
ხურხუმა
ხუჭუჭა, ბეკმანია
ჰარტვისის მუხა
ჰევეა ბრაზილიური
ჰელიოტროპი
ჰელიოტროპი ბაღისა
ჰიბრიდული ცინერარია
ჰიკორი
ჰიმალაური კედარი
ჰიმალაური კვიპაროსი
ჰიმალაური ნაძვი
ჰორიზონტალური კვიპაროსი
ჰორტენზია
ჰოსტა